تحلیل تاریخی- جامعه‌شناختی پایان تمدن‌های انسانی با تأکید بر نهج البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری تخصصی علوم اجتماعی، مدرس دانشگاه کاشان

2 عضو هیئت‌علمی و مربی گروه علوم اجتماعی دانشگاه پیام نور تهران

3 کارشناسی علوم اجتماعی-پژوهشگری، دانشگاه کاشان

چکیده

زمینه و هدف: تمدن عصاره فرهنگ، معرفت، دانش و خلقیات یک اجتماع است که در یک پروسه تاریخی تشکیل می‌شود. تمدن بازنمای اوضاع سیاسی، حکمرانی، هنجارهای اجتماعی و مدارای اجتماعی یک ملت تلقی می‌شود. همه اجتماعات برحسب نوع نظام سیاسی خود دارای تمدن‌هایی هستند و این دستاورد درگذر تاریخ با فرارو و فرودهایی همراه بوده است. هدف اصلی پژوهش فعلی این است که بسترهای تاریخی-جامعه‌شناختی فروپاشی تمدن‌های انسانی چیست؟ پژوهش فعلی به روش تاریخی-اسنادی با مراجعه به تاریخ و نظریه‌های جامعه‌شناختی نشان می‌دهد که تمدن‌ها همیشه زنده و پویا نمی‌مانند و سرانجام، مسیر انحطاط را در پیش می‌گیرند که حوادث تلخ فراز و نشیب آن‌ها درآیات الهی، نهج‌البلاغه، مطالعات و اسناد تاریخ مشهود هست. در این میان عمده‌ترین علل فروپاشی تمدن‌های بشری در بعد الف. تاریخی (فقدان رهبری کارآ، کاهش عملکرد نظام سیاسی، نزاع قومی-مدنی، توسعه آشفته، حکمرانی نامناسب) و ب. جامعه­شناختی (رواج بی‌عدالتی اجتماعی، زوال اعتماد سیاسی، فساد اجتماعی، نپیوتیسم، نابرابری اجتماعی، دین‌گریزی و مصرف‌گرایی، فردگرایی منفی اجتماع، آنومی اخلاقی) قابل‌تفکیک و سنخ­بندی هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Historical-sociological analysis of the end of human civilizations with emphasis on Nahjul Balagha

نویسندگان [English]

  • Taha ashayeri 1
  • elham abbasi 2
  • fatemeh namiyan 3
1 kashan university
2 payam noor university
3 kashan university
چکیده [English]

Background and Aim: Civilization is the essence of culture, knowledge and temperament of a society that is formed in a historical process. Civilization is considered to represent the political situation, governance, social norms and social tolerance of a nation. All societies have civilizations according to their type of political system, and this achievement has been accompanied by ups and downs throughout history. The main purpose of the current research is to determine the historical-sociological contexts of the collapse of human civilizations. Current historical-documentary research with reference to history and sociological theories shows that civilizations do not always survive, change and finally take the path of decline. These bitter ups and downs are evident in divine verses, Nahj al-Balaghah, studies and historical documents. . Among these, the main causes of the collapse of human civilizations in dimension are firstly, historical (lack of effective leadership, diminishing political system performance, ethnic-civil strife, turbulent development, inadequate governance) and secondly, sociological (prevalence of social injustice, decline of political trust, social corruption, nepotism, social inequality, apostasy and consumerism, negative individualism of society, moral anomie) which are separable and classifiable.

کلیدواژه‌ها [English]

  • civilization
  • History
  • good ruling
  • Political trust
  • Political and social anomie
1-     احمدی‌فر، مصطفی و رضایی اصفهانی، محمدعلی، (۱۳۹۰)، تأمین بهداشت روانی اقتصاد و تقویت آن از منظر آموزه‌های دینی، دوفصلنامه تخصصی پژوهش‌های قرآنی، سال دوم، شماره چهارم.
2-     آزاد ارمکی، تقی، (۱۳۹۲)، درس گفتارهایی درباره جامعه‌شناسی دورکیم وبر، تهران، نشر علم.
3-   اسفندیاری، محمد، (۱۳۹۱)، مؤلفه‌های تمدن‌سازی اسلامی ایرانی با تأکید بر نظام اندیشه رهبری جمهوری اسلامی ایران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی.
4-   اعتصامی زمانی، زهراالسادات، (۱۳۹۰)، معناشناسی کبر در نهج‌البلاغه و راه‌های علمی و عملی درمان آن در حوزه فردی و اجتماعی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم حدیث، مرکز آموزش الکترونیکی.
5-     بورلو، ژوزف، (۱۳۸۶)، تمدن اسلامی، ترجمه اسدالله علوی، تهران، بنیاد پژوهش اسلامی.
6-   بیات، یحیی و تلخابی، محمود، (۱۳۸۱)، بررسی میزان آگاهی دانش‌آموزان دختر و پسر دوره متوسطه استان زنجان از احکام دینی، طرح پژوهشی سازمان آموزش و پرورش استان زنجان.
7-   تقوی، فریبا، (۱۳۹۲)، علل شکوفایی و اضمحلال تمدن اسلامی اندلس، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
8-     توین بی، آرنولد، (۱۳۷۳)، فلسفه نوین تاریخ، ترجمه بهاءالدین پار زادگان، تهران، کتاب‌فروشی.
9-   جبال بارزی، شایسته، (۱۳۹۳)، عزت و ذبت از منظر آیات و روایات، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
10-  جرجی، زیدان، (۱۳۷۹)، تاریخ تمدن اسلامی، ترجمه علی جواهرکلام، تهران، مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
11- جعفری سروجهانی، مریم،‌ (۱۳۹۴)، علل سقوط حکومت صفویان و مغولان کبیر هند، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه زنجان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
12-  جمالی، نصرت‌الله، (۱۳۷۸). عوامل سقوط حکومت‌ها در قرآن و نهج‌البلاغه، قم، انتشارات نهاوندی.
13-  خنیفر، حسین و زروندی، نفیسه‌ (۱۳۸۹)، بازکاوی مفهوم اعتماد در سازمان، تهران، نشر بعثت.
14- خورشیدی چنزق، محمد، (۱۳۸۹)، بررسی عوامل اقتدار و انحطاط مسلمین از دیدگاه نهج‌البلاغه پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه گیلان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
15-  دهخدا، علی‌اکبر، (۱۳۴۱)، لغت‌نامه فارسی دهخدا، تهران، چاپخانه دانشگاه تهران.
16-  دورانت، ویل، (۱۳۷۸)، تاریخ تمدن، ترجمه احمد آرام، تهران، چاپ سینا.
17-  دورکیم، امیل، (۱۳۹۲)، درباره تقسیم کار اجتماعی، ترجمه باقر پرهام، تهران، نشر مرکز.
18- دولتی، علی،‌ (۱۳۹۳)، اخلاق زمامداری پیامبر (ص) در برخورد با مخالفین، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان تهران، مرکز پیام‌نور تهران، دانشکده الهیات.
19-  رحمانی، جبار و جعفر آقایی، محمدرضا، (۱۳۹۰)، ویژگی‌های بنیادین شکوفایی تمدن اسلامی، فصلنامه راهبرد فرهنگ، شماره چهاردهم و پانزدهم.
20-  رسولی بیرامی، ناصر، (۱۳۸۶)، مسیر تمدن، مسیر انحطاط، تهران، انتشارات بهجت.
21-  روشنفکر، کبری، (۱۳۷۶)، بحران سیاسی- اجتماعی انسان در ادبیات معاصر لبنان و سوریه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
22-  ریتزر، جورج، (۱۳۹۲)، نظریه جامعه‌شناختی مارکس، دورکیم، وبر و زیمل، ترجمه عزیز الله علیزاده، تهران: انتشارات فردوس.
23-  ری‌شهری، محمد، (۱۳۷۵)، اخلاق مدیریت، قم، انتشارات دارالحریب.
24-  طباطبایی، سیدجواد، (۱۳۸۳)، زوال اندیشه سیاسی در ایران، تهران، انتشارات کویر.
25-  عباسپور، کبری، (۱۳۹۰)، شاخصه‌های جوامع نکوهیده در نهج‌البلاغه پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم حدیث.
26-  عباسی مقدم، مصطفی و عباسی، سلیمان، (۱۳۹۰)، رایحه هدایت، فرازهایی از قرآن و عترت، تهران: نشر پژوهش و فناوری.
27- عبدالملکی، هادی، نظامی‌پور، هادی و عشایری، طاها، (۱۳۹۶)، نظریه گذار تمدنی به مثابه راهبردی برای تحقق تمدن نوین اسلامی با تأکید بر بیداری اسلامی، دوفصلنامه بنیادین تمدن نوین اسلامی، دوره ۱، شماره ۱.
28-  غفاری، غلامرضا و ابراهیمی لویه، عادل، (۱۳۹۱)، تغییرات اجتماعی، تهران، دانشگاه پیام نور.
29-  فاضل قانع، حمید، (۱۳۹۲)، سبک زندگی براساس آموزه‌های اسلامی،‌ قم، مرکز پژوهش‌های اسلامی.
30-  فروغی. محمدعلی، (۱۳۹۱)، سیر حکمت در اروپا، تهران، نشر زوّار.
31-  فعّالی، محمدتقی، (۱۳۹۲)، سبک زندگی توحیدی و موفقیت الهی (بخشش)، تهران، دارالصادقین.
32-  قانع، احمدعلی، (۱۳۸۸)، علل انحطاط تمدن‌ها از دیدگاه قرآن کریم.
33-  کرایب، یان، (۱۳۹۲)، نظریه جامعه‌شناسی از کلاسیک تا مدرن، ترجمه عباس مخبر، تهران، نشر نی.
34-  کرمی فریدون، علی، (۱۳۸۵)، ظهور و سقوط تمدن‌های از نظر قرآن، قم، سلمان فارسی.
35-  کلاو، شپیرد بی، (۱۳۷۰)، ظهور و سقوط تمدن. ترجمه محمود طلوع. تهران، انتشارات بدر، ۵۶.
36-  احمدی‌فر، مصطفی و رضایی اصفهانی، محمدعلی، (۱۳۹۰)، تأمین بهداشت روانی اقتصاد و تقویت آن از منظر آموزه‌های دینی، دوفصلنامه تخصصی پژوهش‌های قرآنی، سال دوم، شماره چهارم.
37- محمدی، مهدی، (۱۳۹۰)، تأثیر ظلم بر فروپاشی جوامع از دیدگاه سنت‌های تاریخی قرآن، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه باقرالعلوم علیه‌السلام، دانشکده حقوق و علوم سیاسی.
38- مددی، سیده لیلا، (۱۳۹۱)، علل فروپاشی تمدن‌ها از دیدگاه امام علی (ع)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی.
39- مطهری، علی، (۱۳۸۴)، بررسی علل پیشرفت و انحطاط مسلمانان با توجه به آیات قرآن، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه جامعه المصطفی العالمیه، دانشکده الهیات و معارف اسلامی.
40- معظمه، عادل طاهره، (۱۳۹۴)، تمدن و شناخت برخی از اقوام و امت‌های یادشده در قرآن پیش از اسلام پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
41-  معین، (۱۳۸۷)، فرهنگ فارسی، تهران، انتشارات فرهنگ نما.
42-  منصوری، خلیل، (۱۳۹۵)، فراز و فرود تمدن‌ها در آموزه‌های قرآن.
43-  مهدی، محسن، (۱۳۷۳)، فلسفه تاریخ ابن خلدون، ترجمه مجید مسعودی. تهران، نشر علمی و فرهنگی.
44- موثقی، سید احمد، (۱۳۷۸)، علل و عوامل ضعف و انحطاط مسلمین در اندیشه و آرای اصلاحی سید جمال‌الدین اسدآبادی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
45- میرزا، عبدالهاشم، (۱۳۸۹)، عوامل انحطاط و سقوط جوامع از دیدگاه قرآن با اشاره به اندیشه‌های امام خمینی (ره)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه جامعه المصطفی العالمیه، دانشکده الهیات و معارف اسلامی.
46-  میرزایی، محمدنبی، (۱۳۹۴)، عوامل ضعف و انحطاط تمدن اسلامی به لحاظ تعامل، انجمن علمی دانش‌پژوهان تاریخ.
47-  میکل، آندره، (۱۳۸۱)، اسلام و تمدن اسلامی، ترجمه حسن فروغی، تهران، سمت.
48-  نصری، عبدالله، (۱۳۹۴)، نظریه تمدنِ انسان‌محور، عصر اندیشه، شماره ۸.
49- نیازی، محسن و عشایری، طاها، (۱۳۹۵)، چرایی عقب‌ماندگی و زوال علم مسلمین از نگاه متفکران و جامعه‌شناسان، پنجمین اجلاس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، الگوی پایه پیشرفت.
50-  ولایتی، علی‌اکبر، (۱۳۸۸)، فرهنگ تمدن اسلامی، تهران: مرکز چاپ و انتشارات پیام نور.
51-  هانتینگتون، ساموئل پی، (۱۳۹۰)، برخورد تمدن‌ها و بازسازی نظم جهانی، ترجمه محمدعلی حمید رفیعی، تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
52-  Paxton. Pamela. (1999). Is social capital do cling in the United State? A multiple indicator assessment. AJs. Vol 105. N.1. pp 88-127.
53-  Dean D.G (1960), Alienation and political apathy, Social force, Vol38, No3, pp53-185.
54-  Chen, J. & ZHong, Y. (1999), Mass political interest in urban china, Communist and post-communist studies, Vol32, p281.
55- Merton, R.K. (1968), Social theory and social structure, New Yok, Free press: pp 34-55