ادراک فضایی در مفاهیم و مبانی الگوهای شکل دهنده شهر اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرمانشاه، کرمانشاه، ایران

2 استادیار، دانشکده آموزش فنی و حرفه‌ای سما، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرمانشاه، کرمانشاه، ایران

3 دانشجوی دکترای مدیریت بازرگانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرمانشاه، کرمانشاه، ایران

چکیده

اسلام به­عنوان عالی­ترین و تنها منبع واحد برای سعادت انسان، توانایی دستیابی به محیطی با ارزش­های واقعی فردی و اجتماعی با هویت اسلامی را دارد. در این رابطه شهر اسلامی با تأثیرپذیری از فرهنگ و آموزه­های دینی، از قابلیت داشتن جامعه­ای پایدار و ایده­آل، برای رشد فضایل انسانی و رسیدن به کمال نهایی برخوردار است. هدف این تحقیق ایجاد محیطی مطابق با اصول و ارزش­های اسلام؛ متناسب با نیاز و فعالیت­ مسلمانان برای رسیدن به سرزندگی معنایی و تقرب الهی است. بنابراین ضمن بررسی دیدگاه دین اسلام به مبحث شهر، هنر و معماری اسلامی، سعی دارد؛ تعاریف، فعالیت­ها و عرصه­های مختلف اجتماعی و فردی انسان در ارتباط با عوامل مؤثر در ادراک محیطی آرمان­شهر اسلامی را شناسایی نماید. یافته­های پژوهش نشان می­دهد؛ بازبینی و کاربردی شدن کیفیت­های فضایی، عناصر و کالبد محیط در استفاده از منابع، اصول و معیارهای ارزشی شهر اسلامی، با در نظر گرفتن تنوع فضایی، شرایط اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، زمانی و مکانی هر شهر با کلیت ثابت برای رسیدن به شهر ایده­آل در حکومت آخرالزمان قابلیت وجودی خواهد داشت. تحقیق حاضر کیفی است، و با روش تحقیق توصیفی- تحلیلی، با تجزیه و تحلیل و جمع­آوری اطلاعات، از نوع مطالعه اسنادی و تاریخی، به بررسی ویژگی­ها و عوامل مؤثر در ساختار شهر اسلامی می­پردازد.  

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Spatial Perception in the Concepts and Foundations of the Patterns that Shape the Islamic City

نویسندگان [English]

  • Khadijeh Sadat Mousavi 1
  • ali alaei 2
  • Seyed Reza Mousavi 3
1 Master of Architecture, Kermanshah Branch, Islamic Azad University, Kermanshah, Iran
2 Assistant Professor, Sama technical and vocational training college, Islamic Azad University, Kermanshah Branch, Kermanshah, Iran
3 Ph.D candidate in Business Management, Islamic Azad University, Kermanshah Branch, Kermanshah, Iran
چکیده [English]

Islam, as the most excellent and only source of human happiness, has the ability to achieve an environment with real individual and social values ​​with an Islamic identity. Influenced by religious culture and teachings, the Islamic city has the capability to have a stable and ideal society for the growth of human virtues and achieve ultimate perfection. The purpose of this research is to create an environment in accordance with the principles and values of Islam and with the needs and activities of Muslims to achieve semantic vitality and divine closeness. Therefore, while examining the view of Islam on the subject of the city, Islamic art and architecture, it tries to define and identify different activities along with social and individual areas of human beings in relation to the effective factors on the environmental perception of the Islamic utopia. The findings of this study show that, taking into account the spatial diversity and social, economic, cultural, temporal and spatial conditions of any city with a fixed totality, the spatial qualities of elements and the body of environment are reviewed and applied in the use of resources, principles and value criteria of the Islamic city in order to achieve the ideal city in the apocalyptic government. As a qualitative research and through analyzing and collecting information with the descriptive-analytical method, the present research, from the type of documentary and historical study, examines the characteristics and factors affecting the structure of the Islamic city.

کلیدواژه‌ها [English]

  • 'Utopia Islamic'
  • 'Spatial quality'
  • 'Culture and identity'
  • 'Human evolution'
  • 'Monotheism'
ابن الرامی، ابن الرامی (1988)، الاعلان باحکام البنیان، تحقیق عبدالستار، اسکندریه.
ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، (1345و1390)، مقدمه ابن خلدون، ترجمه محمد بروین گنابادی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب
احمدی، حسن و کاظم افرادی (1391)، «سیر تفکرات پیرامون مدینه فاضله در جهان اسلام»، نشریه آموزه‌های فلسفی اسلامی، پژوهش‌ها، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، شماره 11، پاییز و زمستان 1391، صص 29-3
اصیل، حجت‌اله (1381)، آرمان‌شهر در اندیشه ایرانی، تهران، نشر نی، چاپ دوم.
الکساندر، کریستوفر (1392)، سرشت نظم ساختارهای زنده در معماری، ترجمه رضاسیروس صبری و علی اکبری، تهران، نشر پرهام نقش.
انصاریان، حسن (1376)، صحیفه کامل سجادیه امام زین العابدین (علیه السلام)، قم، انتشارات پیام آزادی، چاپ چهارم.
باقری، اشرف‌السادات، (1386)، نظریه‌هایی درباره شهرهای قلمرو فرهنگ اسلامی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
برک‌پور، ناصر (1380)، «پایداری هویت در محله‌های مسکونی»، گفتگو با کامران ذکاوت، مجله شهرداری ها، سال سوم، شماره 25 ، ص.ص. 26-23
پاک، محمدرضا (1387)، «پارادایم شهرسازی اسلامی، وقف و حفظ محیط زیست»، مجموعه مقالات نخستین همایش آرمان‌شهر اسلامی، به اهتمام اصغر منتظرالقائم، دانشگاه اصفهان، 4 اسفند 1387، ص.ص. 150-135.
پاینده، الف (1386)، نهج‌الفصاحه: مجموعه کلمات قصار حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله وسلم)، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ دوم.
تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، (1366)،  غرر الحکم و دررالکلم، شرح جلال الدین محمد خوانساری، مقدمه و تصحیح میرجلال حسینی ارموی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم.
توحید مفضل (1359)، امام جعفر صادق (علیه السلام)، ترجمه ملا محمدباقر مجلسی، تهران، انتشارات فقیه.
تولایی، نسرین (1382)، «نقش مذهب در شکل‌گیری فضای جغرافیایی»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال هجدهم، شماره 69، مشهد، ص.ص. 73-62
جعفری، علامه محمدتقی (1378)، ترجمه نهج البلاغه، امیرالمؤمنین (علیه السلام)، انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، چاپ اول.
جعیط، هشام، (1372)، کوفه پیدایش شهر اسلامی، ترجمه ابوالحسن سروقدمقدم، مشهد، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
خالدین، ستار و موسی عربی، (1397)، «جایگاه شهر از منظر منابع اسلامی»، فصلنامه افق تمدن اسلامی ، فرهنگستان علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال 22 ، شماره 1، بهار و تابستان (1340 هجری قمری)، ص.ص. 57-78
دانتون، ام (1386)، «مفهوم اجتماعی مکان»، شهرنشینی در اسلام (مجموعه مقالات)، جلد اول، مرکز مطالعات فرهنگی خاورمیانه‌‌ای توکیو، ترجمه مهدی افشاری، دفتر پژوهش‌های فرهنگی، چاپ دوم، تهران، ص.ص 70-41.
رهنما، محمدرحیم، وفایی، مهدی و رضا صمد، (1395)، «تجلی هویت اسلامی در طراحی محلات جدید براساس مؤلفه‌ها اسلامی نمونه موردی: محله امامیه غربی مشهد»، باغ‌نظر، سال سیزدهم، شماره 41، مهر و آبان 1395، ص.ص. 56-47.
رییسی، محمدمنان، (1394)، «واکاوی تمایز ماهوی مدینه (شهر) و قریه (روستا) در ادبیات قرآنی»، باغ‌نظر، سال سیزدهم، شماره 40، مرداد و شهریور 1395، ص.ص. 26-19
شفقی، سیروس (1387)، «پیش درآمدی بر شهر اسلامی و افتراق آن با شهر غربی»، مجموعه مقالات نخستین همایش آرمان‌شهر اسلامی، به اهتمام اصغر منتظرالقائم، دانشگاه اصفهان، 4 اسفند 1387، ص.ص. 130-121
طاهری، مهدی، (1398)، «جایگاه معماری در بسط توحیدی از منظر فقه و فلسفه سیاسی»، دوفصلنامه علمی مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی، دوره 2، شماره 1، بهار و تابستان 1398، ص.ص. 269-239.
فارابی، ابونصر (1361)، اندیشه‌های اهل مدینه فاضله، ترجمه و تحشیه سیدجعفر سجادی، تهران، انتشارات طهوری، چاپ دوم.
عاملی، جعفر مرتضی، (1389)، شهر اسلامی: نشانه‌ها و شناسه‌ها، قم، مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
عبدالستار، عثمان محمد،(1376)، مدینه اسلامی، ترجمه چراغی، انتشارات امیرکبیر، چاپ اول.
عشایری، طاها، عباسی، الهام، فاطمه عمرانی نژاد، و فاطمه نامیان،«تحلیل تاریخی – جامعه‌شناختی پایان تمدن‌های انسانی با تأکید بر نهج البلاغه»، دوفصلنامه علمی مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی، دوره 1، شماره 2، پاییز و زمستان 1397، ص.ص. 153-177
کاهن، کلود، (1370)، درآمدی بر تاریخ اسلام در قرون وسطی، ترجمه اسدالله علوی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های آستان قدس.
مطهری، مرتضی (1357)، عدل الهی، قم، انتشارات صدرا.
مور، تامس (1361)، آرمان‌شهر (اتوپیا)، ترجمه داریوش آشوری و نادر افشار نادری، تهران، انتشارات خوارزمی، چاپ اول.
موسوی چراغ آبادی، خدیجه السادات (1395)، «واکاوی محوریت حفظ حجاب و حریم در کالبد معماری ایرانی – اسلامی (طراحی مورد: مجتمع مسکونی فرهنگیان در شهرکرمانشاه)»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه، صص  289-1
نقی‌زاده، محمد (1389)، «تفکر توحیدی و سازمان فضایی شهر در تمدن اسلامی»، نشریه هنر، شماره 144، ص.ص 79-66
نقی‌زاده، محمد (1387)، شهر و معماری اسلامی (تجلیات و عینیات)، اصفهان، انتشارات مانی، چاپ اول.
نقی‌‌زاده، محمد (1392)، «شهر اسلامی و روش بهره‌گیری از متون مقدس»، نشریه هنر، شماره 177، ص.ص 34-24
وبر، ماکس، (1375)، شهر در گذر زمان، ترجمه شیوا کاویانی، شرکت سهامی انتشار، تهران.
Alexander, Christopher (2004), “The Nature of Order: an Essay on the Art of Building and the Nature of Universe” (four books), Oxford university press, New York
Bosworth C Edmond ( 2007), Historic Cities of the Islamic World, Brill,  Netherlands
Harvey, David (2002), “Social justice, postmodernism and the city”, In S. Fainstein and S. Campbell (eds.), Readings in urban theory, Blackwell, Malden and Oxford.
Harvey, D (1973), “Social justice and the city”, Edward Arnold, London.
 Burckhardt, T (2009), Art of Islam: Language and Meaning, World Wisdom, Bloomington, Indiana.
Manheim, K (1956), Ideologie et Utopie, trad.p. Raullet,M. Rivier.