ظرفیت نگرش هستی‌شناختی به دموکراسی غربی از منظر تمدن نوین اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه معارف اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

چکیده

در چند سده­ی اخیر، دموکراسی یکی از پرطرفدارترین نظام­های سیاسی در کشورهای غربی بوده که مورد توجه برخی دولت­ها و ملت­ها در جهان اسلام نیز قرار گرفته است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و تشکیل حکومت مردم­سالار (جمهوری اسلامی)، تتبّع و کنکاش درباره نظام­های مردم­سالار و خصوصا نظام­های دموکراتیک افزایش چشمگیری یافت و این مقوله با رویکردهای مختلف و همچنین دغدغه­های گوناگون مورد بررسی قرار گرفت. در این میان، رویکردی که کمتر مورد توجه قرار گرفته، رویکرد تمدنی است. این مقاله با روشی توصیفی- علّی به آن بخش از نظام­های دموکراتیک که نقش ویژه­ای در تمدن غرب و ظرفیت تمدن­سازی داشته، می­پردازد. بر این اساس، پرداختن به حکومت­های دموکراتیک، صرفا از باب مردم­سالار بودن آن­ها نیست، بلکه به جایگاه دموکراسی در شکل­گیری و تداوم تمدن غرب و ظرفیت این نظام در شکل­گیری و قوام تمدن نوین اسلامی نیز ارتباط پیدا می­کند. طبق نتایج به­دست آمده، به­دلیل اصل خودآیینی یا خودمختاری، انسان­شناسی فلسفی غربی، نوع نگرش به امر سیاسی و مفهوم قدرت، با رهیافت هستی‌شناختی به دموکراسی، می­توان جایگاه تمدنی این نظام را در تمدن غرب به اثبات رساند، اما به دلیل مغایرت ارزش­های بنیادین دو نظام اندیشگی اسلام و غرب، یکپارچگی در تمدن غرب، زوال در افق تمدن غرب، تحقق نیافتن کرامت انسانی، این نظام امکان ظرفیت­سازی و زمینه­سازی برای شکل­گیری و تدوام تمدن نوین اسلامی را دارا نیست

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Capacity of Having an Ontological Attitude towards the Western Democracy from the New Islamic Civilization Perspective

نویسنده [English]

  • Batoul Yousefi
Assistant Professor, Faculty of Theology and Islamic Studies, AlZahra University, Tehran, Iran
چکیده [English]

In recent centuries, democracy has been one of the most popular political systems in Western countries and also considered by some governments and nations in the Islamic world. After the victory of the Islamic Revolution of Iran and the formation of a democratic government (the Islamic Republic of Iran), the exploration of democratic systems increased significantly and was examined from different approaches and with different concerns. However, the less considered approach has been that of civilization. With a causal-descriptive approach, this research deals with those parts of the Western democratic systems that have played a special role in building the capacity for civilization. Therefore, dealing with democratic governments is not only related to their democracy, but also to the position of democracy in the formation and continuation of Western civilization and the capacity of this system in the formation and consistency of new Islamic civilization. The results show that, due to the principle of autonomy, the Western philosophical anthropology and the type of attitude towards politics and the concept of power, the civilized position of this system in the Western civilization can be proved with an ontological approach. However, due to the contradiction of the fundamental values of the two systems of thought of Islam and the West, integration in the Western civilization, declination in the horizon of the Western civilization and its failure in building human dignity, this system can not build capacity and lay the groundwork for the formation and continuation of new Islamic civilization

کلیدواژه‌ها [English]

  • Western Civilization
  • New Islamic Civilization
  • Democracy
  • Political System
  • Ontological Approach
قرآن کریم.
استراس، آنسلم؛ کوربین، جولیت، (1385)، اصول روش تحقیق کیفی(نظریه مبنایی؛رویه هاوشیوه ها)، ترجمه رحمت الله رحمت پور، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی.
انصاری، منصور، (1384)، دموکراسی گفتگویی(امکانات دموکراتیک اندیشه­های میخائیل باختین و یورگن هابرماس)، تهران: نشر مرکز.
آشوری، داریوش، ( 1385)، دانشنامه سیاسی. تهران: مروارید.
بابایی، حبیب الله، (1386)، جُستاری نظری در باب تمدن، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
بابایی، حبیب الله، (1393)، کاوش­های نظری در الهیات و تمدن، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
بشیریه، حسین، (1380)، درس­های دموکراسی برای همه، تهران: نگاه معاصر.
بیگدلی، علی؛ حاجیوند، مهدی، (1391)، «مبانی نظری تمدن مدرن غرب»، فصلنامه تاریخ (دانشگاه آزاد اسلامی واحد محلات) بهار (1391)،  شماره 24.
توحیدفام، محمد، (1380)، «دمکراسی؛ پیش نیاز گفت و گوی تمدن‌ها»، مطالعات ملی، بهار (1380) ، شماره 7.
جعفری، محمد تقی، (1375)،  ترجمه و تفسیر نهج البلاغه. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
جلالی، محمدرضا، (1380)، «مقوّمات دموکراسی». بازتاب اندیشه. شماره 18.
جواهری حقیقی، محمدرضا، (1380)، «مبانی معرفتی دموکراسی و شاخص های مردم سالاری»، بازتاب اندیشه، شماره 22، (1380).
حیدری­پور، عباس، ( 1393)، «همزادی دین و تمدن؛ بن مایه انگاره­های تمدنی سید حسین نصر»،  نقد و نظر، سال نوزدهم، شماره 74، تابستان 1393.
خامنه­ای، سیدعلی، نرم افزار حدیث ولایت، ویرایش 2، مجموعه بیانات مقام معظم رهبری، مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی(دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله سیدعلی خامنه­ای).
خمینی، روح الله، (1385)، صحیفه امام، ج‏15، تهران: عروج.
داوری اردکانی، رضا، (۱۳۷۳)، فلسفه در بحران، ت‍ه‍ران‌: ام‍ی‍رک‍ب‍ی‍ر.
------------- (۱۳۷۹)، اتوپی و عصر جدید، ت‍ه‍ران‌: ن‍ش‍ر س‍اق‍ی‌.
------------- (۱۳۸۴)، ما و راه دشوار تجدد، ت‍ه‍ران‌ : س‍اق‍ی‌.
------------- (۱۳۸۰)، تمدن و تفکر غربی، ت‍ه‍ران‌: س‍اق‍ی‌‏‫.
------------- (1394)، خرد سیاسی در زمان توسعه نیافتگی، تهران: نشر سخن.
داوری، رضا . (1378)، «هیدگر و گشایش راه تفکر آینده» در ادموند هوسرل، مارتین هایدگر و دیگران، فلسفه و بحران غرب، ترجمه رضا داوری، محمدرضا جوزی و پرویز ضیاء شهابی، تهران: هرمس.
دوران‍ت‌، وی‍ل‍ی‍ام‌ ج‍ی‍م‍ز(ویل)، (1372)، تاریخ تمدن، ج 1، ترجمه احمد آرام، تهران: انتشارات انقلاب اسلامی.
رجایی، فرهنگ، (1382)، مشکل هویت ایرانیان امروز:ایفای نقش در عصر یک تمدن و چند فرهنگ. تهران: نشر نی.
طاهرزاده، اصغر، ( 1389)، تمدن­زایی شیعه. اصفهان: لُب المیزان.
عالم، عبدالرحمن، (1376)، بنیادهای علم سیاست، تهران: نشرنی.
کوهن، کارل، (۱۳۷۳)، دموکراسی. ترجمه فریبرز مجیدی، ت‍ه‍ران‌: خ‍وارزم‍ی‌.
گی اِرمه، (1376)، فرهنگ و دموکراسی، ترجمه مرتضی ثافب فر، تهران: ققنوس.
گیدنز، آنتونی، (1378)، تجدد و تشخص: جامعه و هویت شخص در عصر جدید، ترجمه ناصر موفقیان، تهران: نشرنی.
مجموعه مقالات سومین همایش ملی نظریه مردم‌سالاری دینی، (1394)، به کوشش سیدمحمدرضا مرندی، قم: نشر معارف.
مظاهری، ابوذر، (1399)، «تبیین حرکت تاریخی ملت ایران به سوی تمدن‌سازی مبتنی بر روند‌شناسی تاریخی»، دوفصلنامه مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی ، دوره 3، شماره 2 - شماره پیاپی 6، پاییز و زمستان.
نجفی، موسی، (1399)، «نظریه تمدن نوین اسلامی؛ از رویکرد فلسفی- نظری تا رویکرد تاریخی- نظری»، دوفصلنامه مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی ، دوره 3، شماره 2 - شماره پیاپی 6، پاییز و زمستان.
نصر، حسین، (1386)، معرفت جاودان (مجموعه مقالات سیدحسین نصر)، جلد اول، به اهتمام حسن حسینى، تهران: مهر نیوشا.
نقیبی، سید ابوالقاسم، (1397)، «مردم­سالاری دینی و تمدن نوین اسلامی»، دوفصلنامه مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی ، دوره 1، شماره 2 ، پاییز و زمستان.
نوابخش، مهرداد؛ کریمی، فاروق، (1388)، «واکاوی مفهوم قدرت در نظریات میشل فوکو»، مطالعات سیاسی،  بهار 1388، شماره 3.
نوروزی، محمد جواد، (1393)، «نظارت عمومی؛ مردم‌سالاری دینی». اندیشه­های حقوق عمومی. سال سوم، شماره دوم، بهار و تابستان.
هابرماس، یورگن، (1384)، جهانی‌شدن و آینده دموکراسی: منظومه پساملی، ترجمه کمال پولادی، تهران: نشر مرکز.
هانتینگتون، ساموئل، (1374)، ن‍ظری‍ه‌ ب‍رخ‍ورد ت‍م‍دن‍­ه‍ا، ه‍ان‍ت‍ی‍ن‍گ‍ت‍ون‌ و م‍ن‍ت‍ق‍دان‍ش‌، ترجمه مجتبی امیری، تهران: وزارت‌ ام‍ور خ‍ارج‍ه‌.
هلد، دیوید، (1369)، مدل­های دموکراسی، ترجمه عباس مخبر، تهران: روشنگران.