بررسی چالش‌های دولت رانتیر و تمرکزگرا در راستای دولت‌سازی اسلامی براساس قرآن و سیرۀ نبوی(ص)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.

2 استاد جغرافیای سیاسی، دانشکدۀ جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3 دانشیار علوم قرآن و حدیث، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.

چکیده

دولت‌سازی در طراز انقلاب اسلامی یکی از مهم‌ترین اهداف پیش روی نظام جمهوری اسلامی ایران است. پژوهش حاضر با هدف شناسایی و تحلیل چالش‌های ساختاری دولت ایران، به‌ویژه رانتی‌ بودن و تمرکزگرایی و ارائۀ راهکارهایی مبتنی‌بر قرآن و سیرۀ نبوی(ص) برای برون‌رفت از این چالش‌ها انجام شده است. با بهره‌گیری از روش توصیفی-تحلیلی و فراتحلیل-تاریخی و تحلیل داده‌های کیفی-بنیادی، این پژوهش نشان می‌دهد که رانتیریسم دولتی و تمرکزگرایی آن به‌عنوان دو چالش اصلی، بر کارآمدی و عدالت در نظام حکمرانی به‌شدت تأثیر گذاشته‌اند. با بررسی آموزه‌های قرآن و سیرۀ نبوی(ص)، این پژوهش به این نتیجه رسیده است که مدل حکمرانی نیمه‌متمرکز، الگویی کارآمد برای کاهش درآمد رانتی‌ و تمرکزگرایی و تحقق اهداف دولت‌سازی در طراز انقلاب اسلامی خواهد بود. نوآوری این پژوهش در ارائۀ یک مدل حکمرانی اسلامی مبتنی‌بر منابع دینی و تطبیق آن با چالش‌های موجود در نظام حکمرانی ایران است.
 
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Examining the Challenges of Rentier and Centralized Government in the Context of Islamic State-Building Based on the Quran and the Prophetic Tradition

نویسندگان [English]

  • Elmira Raghibi Alateymouri 1
  • Mohammad Bagher Ghalibaf 2
  • Mohammad Mahdi Shahmoradi Fereidouni 3
1 Ph.D in Quran and Hadith Sciences, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Mazandaran, Babolsar, Iran.
2 Professor of Political Geography, Faculty of Geography, University of Tehran, Tehran, Iran
3 Associate Professor of Quran and Hadith Sciences, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Mazandaran, Babolsar, Iran.
چکیده [English]

Purpose: State-building based on the model of the Islamic Revolution is one of the most significant challenges confronting the Islamic Republic of Iran. The term "challenge" refers to the obstacles and problems that stand in the achievement of the ultimate goal of the Islamic Revolution: the establishment of a new Islamic civilization. State-building should be viewed as a crucial objective. Until its importance is clearly articulated, it will be challenging to plan for and pursue other goals of the Islamic Revolution. The present study aims to identify and analyze the structural challenges faced by the Iranian government, particularly rentierism and centralization. It also seeks to provide solutions grounded in the teachings of the Quran and the life of the Prophet to address these challenges.
Methodology: Using descriptive-analytical and meta-analytical-historical methods, along with qualitative and fundamental data analysis, this research demonstrates that rentierism and state centralization—two significant challenges—have severely impacted both the efficiency and justice in the governance system. The methods employed are as follows: Initially, a descriptive-analytical approach is used to define the government, along with its administrative and executive systems, while
also introducing various types of government structures. By highlighting the significance of the Holy Quran and the Prophet Muhammad (PBUH) in modeling an Islamic government, these two authentic Islamic sources are recognized as reference points from the perspective of Imam Khomeini and Ayatollah Khamenei. They serve as guiding principles for reforming and enhancing the governmental structure within the Islamic system and the Islamic Revolution of Iran. Furthermore, a meta-analysis is conducted to establish a connection between the interpretative studies of the Quran and the conduct of the Prophet with the structure of modern government today. Additionally, historical analysis, a valuable method for management studies, is employed to examine the structural aspects of government during the early Islamic period and the governance of the Prophet.
Findings: The findings of the present research are as follows: First, based on the perspectives of two prominent leaders of the Islamic Revolution, a connection can be established between the teachings of the Quran and the governance practices of the Prophet. This connection allows us to draw significant lessons applicable to contemporary governance. Second, contemporary interpreters of the Quran have offered valuable insights into the political and social verses of the text, from which the principles of an Islamic state can be derived. The Holy Quran opposes rentier states and emphasizes the utilization of all divine blessings, gifts, and resources. Furthermore, the Quran underscores the importance of a taxation system, viewing it as a means to enhance domestic production and liberate the country from dependence on oil revenues and rent-based income. Additionally, the Prophet, during his governance in Medina, strongly emphasized the role of the people and never allowed his government to become centralized. It is important to note that centralization is a characteristic of a rentier state, and addressing these two challenges is essential for the establishment of an Islamic state.
Conclusion: By examining the teachings of the Quran and the life of the Prophet, this research concludes that a semi-centralized governance model can be regarded as an effective approach for minimizing rent-seeking behaviors and centralization, while also achieving the objectives of state-building in the context of the Islamic Revolution. The innovation of this research lies in presenting an Islamic governance model grounded in religious sources and tailored to address the challenges present in the Iranian governance system. The findings of this research also demonstrate that the teachings of the Quran and the Sunnah of the Prophet (PBUH) are not confined to a specific time or place, highlighting the enduring relevance of Islam for all.
 
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rentier and centralist government
  • Semi-centralized pattern
  • Local affairs
  • Governance matters
  • Quran
  • Prophetic government

مراجع

  • قرآن کریم.
  • ابن‌سیده، علی‌بن‌اسماعیل (1421). المحکم و المحیط الاعظم. بیروت: دارالکتب‌العلمیة.
  • ابن‌کثیر، ابی الفداء اسماعیل (1419). البدایة و النهایة. بیروت: دارالمعرفة.
  • ابوالفتحی، غلام (1371). دربارۀ نظام اداری. تحول اداری، شمارۀ 1، ۴۲-۵۲.
  • احمدالعلی، صالح (1381). دولت رسول‌خدا(ص)، ترجمۀ هادی انصاری. قم: پژوهشکدۀ حوزه و دانشگاه.
  • اسحاقی، سیدحسین (1393). مؤلفه‌های مدیریت جهادی. قم: هاجر.
  • بستانی، فؤاد افرام (1375). فرهنگ ابجدی. تهران: اسلامی.
  • بهروزی‌لک، غلامرضا، و رنجبر، محمدرضا (1397). فرایند دولت‌سازی نبوی در سوره‌های مکی مبتنی بر تفسیر تنزیلی. سیاست متعالیه، شمارۀ 21، ۷-۲۴.https://doi.org/10.22034/sm.2018.32302
  • پیشگاهی‌فرد، زهرا (1386). فرهنگ جغرافیای سیاسی، تهران: انتخاب.
  • جاویدی، رقیه (1401). الگو و نظریۀ کارآمدی دولت اسلامی با رویکرد تمدنی و تطبیق بر دلالت‌های عملی آن از دیدگاه امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری. مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی، شمارۀ 9، ۵۳-۹۶. https://doi.org/22070/nic.2022.15510.1150
  • جوادی ‌آملی، عبدالله (1385). تفسیر تسنیم(ج4و6و8). قم: اسراء.
  • ---------- (1387). تفسیر تسنیم(ج9). قم: اسراء.
  • ---------- (1401). تفسیر تسنیم(ج60). قم: اسراء.
  • ---------- (1401). تفسیر تسنیم(ج62). قم: اسراء.
  • ---------- (1379). تفسیر موضوعی. قم: اسراء.
  • حاجی‌یوسفی، امیرمحمد (1378). دولت، نفت و توسعۀ اقتصادی در ایران. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  • حافظ‌نیا، محمدرضا، جان‌احمدی، فاطمه، و آتشی، عهدیه (1396). الگوی مدیریت سیاسی فضا در عهد پیامبر اکرم(ص). پژوهش‌های جغرافیای سیاسی، شمارۀ 10، ۱-۲۰.https://doi.org/10.22067/pg.v2i8.63614
  • حمیدالله، محمد (1374). نامه‌ها و پیمان‌های سیاسی حضرت محمد(ص) و اسناد صدر اسلام، ترجمۀ سید محمد حسینی. تهران: سروش.
  • خامنه‌ای، سیدعلی، مجموعه بیانات. khamenei.ir
  • راغب‌ اصفهانی، حسین‌بن‌محمد (1412ق). مفردات ‌الفاظ ‌القرآن. بیروت: دارالقلم.
  • رامیار، محمود (1397). تاریخ قرآن. تهران: جهاد دانشگاهی.
  • رشیدزاده، فتح الله (1394). فرماندهی و مدیریت جهادی در اندیشۀ فرماندهی معظم کل قوا، تهران: آجا.
  • زرگری‌نژاد، غلامحسین (1391). تاریخ صدر اسلام، تهران: سمت.
  • سالاریه، احمد (1389). الگوی احسن، تهران: ناجی ‌نشر.
  • سبحانی، جعفر (1388). فرازهایی از تاریخ پیامبر اسلام، تهران: مشعر.
  • شوکتی احمدآباد، مصطفی، و حسنی، پرخیده (1385). فراتحلیل چیست؟ مراقبت‌های نوین، شماره3، ۱۵-۲۰.
  • صادقی، الهه؛ موحدی، سمانه (1402). مبانی و شاخص‌های دولت اسلامی از منظر آیت‌‎الله خامنه‌ای. دولت‌پژوهی، شمارۀ 33، 222-195.  https://doi.org/10.22054/tssq.2023.71453.1364
  • طاهری، ابوالقاسم (1372). حکومت‌های محلی و عدم تمرکز، تهران: قومس.
  • طباطبایی، سید محمدحسین (1417ق). المیزان فی تفسیرالقرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  • طبری، محمدبن‌جریر (1375). تاریخ طبری، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. تهران: اساطیر.
  • عاطف‌الزین، سمیح (1379). محمد در مکه، ترجمۀ مسعود انصاری. تهران: جام.
  • فهیمی، میترا، و ابویی ‌اردکان، محمد (1393). بررسی قابلیت روش فراتحلیل در شناسایی متغیرهای پیش‌بینی ورشکستگی. بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، شمارۀ 76، ۱۸۹-۲۱۰. https://doi.org/10.22059/acctgrev.2014.50776
  • فیرحی، داود (1385). دولت-شهر پیامبر(ص). حقوق، شمارۀ 236، ۱۸۳-۲۳۶.https://jflps.ut.ac.ir/article25168html
  • قالیباف، محمدباقر (1387). حکومت محلی یا استراتژی توزیع فضایی قدرت سیاسی در ایران، تهران: امیرکبیر.
  • قالیباف، محمدباقر (1396). تمرکزگرایی و تمرکززدایی در ایران به سوی طراحی الگوی نیمه‌متمرکز، تهران: دانشگاه تهران.
  • قالیباف، محمدباقر، و پوینده، محمدهادی (1399). مروری بر مفاهیم جغرافیای انسانی، تهران: انجمن ژئوپلیتیک ایران.
  • قرائتی، محسن (1383). تفسیر نور. تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
  • قرشی، علی‌اکبر (1371). قاموس ‌قرآن. تهران: دارالکتب‌الاسلامیه.
  • گودرزی، غلامرضا، رقیبی، المیرا و پوینده، محمدهادی(1400). بررسی نقش مدیریت جهادی در توسعۀ کشورها مبتنی‌بر نهادهای جغرافیایی. راهبرد توسعه، شمارۀ 66، ۱۷۸-۲۰۹.http://rahbord-mag.ir/Article31997
  • لوسیانی، جیاموکو (1374). درآمد ثابت نفتی: بحران مالی دولت و گرایش به دموکراسی، خاورمیانه. شمارۀ 2، ۴۲۳-۴۶۲. https://cmess.sinaweb.net/article152084html
  • محمدی‌نسب، مهدی (1390). کاربرد روش تحقیق تاریخی در مطالعۀ مدیریت، روش‌شناسی علوم انسانی، شمارۀ 66، ۱۱۷-۱۴۰. https://method.rihu.ac.ir/article365html
  • مرتضی‌زبیدی، محمدبن‌محمد (1414ق). تاج‌العروس، بیروت: دارالفکر.
  • مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیرنمونه، تهران: دارالکتب‌الاسلامیه.
  • موسوی خمینی، روح‌الله، مجموعه بیانات، emam.ir.
  • میرترابی، سعید (1391). درآمدی بر اقتصاد سیاسی نفت و مسائل نفت ایران، تهران: قومس.
  • میرحیدر، درّه (1371). مبانی جغرافیای سیاسی، تهران: سمت.
  • نبوی، مرتضی (1394). جمهوری اسلامی ایران و چالش‌های کارآمدی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه.
  • النجار، محمدبن‌محمود (1956). الدرةالثمینة فی ‌تاریخ‌المدینة، قاهره.
  • نصیری‌حامد، رضا، و مذهبی، سارویه (1401). دوگانۀ انقلابی‌گری و دولت‌سازی در جمهوری اسلامی با تأکید بر دولت‌های نهم و دهم. دولت‌پژوهی، شمارۀ 32، ۲۹۳-۳۲۲.

https://doi.org/10.22054/tssq.2023.62066.1123   

  • وینسنت، اندرو (1371). نظریه‌های دولت، ترجمۀ حسین بشیریه. تهران: نی.
  • هاشمی ‌رفسنجانی، اکبر (1386). تفسیر راهنما، قم: بوستان کتاب.
  • یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب (1374). تاریخ یعقوبی، ترجمۀ محمدابراهیم آیتی. تهران: انتشارات علمی-فرهنگی.
  • یوسفی‌راد، مرتضی (1400). کارآمدسازی دولت جمهوری اسلامی و پرسش‌های پیش‌رو در رویکرد تمدن‌ساز فلسفۀ سیاسی اسلامی. مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی، شمارۀ 8، ۵۷-۸۴. 22070/nic.2022.15487.1145/https://nic.shahed.ac.ir/article
  • Holy Quran
  • Ali ibn Ismail, I. (2002). Al-muhkam & Al-Muhit Al-Azam, Beirut, Dar Al-Kutub Al-Ilmiyah [In Persian].
  • Abu Al-fida Ismail, I. (1999). Al-Bidayah wa Al-Nihayah, Beirut, Dar Al-Ma'rifah [In Persian].
  • Abolfathi, G. (1992). On Administrative System, Administrative Transformation, No1, 42-52 [In Persian].
  • Ahmad Al-Ali, S. (2002). The State of the Messenger of God (PBUH). translated by Hadi Ansari, Qom, Research Institute of Hawzah and University [In Persian].
  • Atef-al-Zain, S. (2000). Muhammad in Mecca, translated by Masoud Ansari, Tehran, Jam [In Persian].
  • Al-Najjar, M. (1956). Al-Durra al-Thaminah in the History of the City, Cairo [In Persian].
  • Boustani, F. (1996). Abjad Culture, Tehran: Islamic [In Persian].
  • Behroozi Lak, G., & Ranjbar, M. (2018). The Process of Prophetic State-Building in Meccan Surahs Based on Descriptive Interpretation, Elevated Politics, No21. 7-24. https://doi.org/10.22034/sm.2018.32302 [In Persian].
  • Fahimi, M., & Abouei Ardakan, M. (2014). Examining the Capability of Meta-Analysis Method in Identifying Predictive Variables of Bankruptcy, Accounting and Auditing Studies, No76. 189-210.

https://doi.org/10.22059/acctgrev.2014.50776 [In Persian].

  • Firahi, D. (2006). The City-State of the Prophet (PBUH). Rights, No236. 183-236. https://jflps.ut.ac.ir/article25168html [In Persian].
  • Ghalibaf, M. (2008). Local Governance or the Strategy of Spatial Distribution of Political Power in Iran, Tehran, Amir Kabir [In Persian].
  • Ghalibaf, M. (2017). Centralization and Decentralization in Iran Towards Designing a Semi-Centralized Model, Tehran, University of Tehran[In Persian].
  • Ghalibaf, M., & Pouyandeh, M. (2020). A Review of Concepts in Human Geography, Tehran, Iranian Geopolitical Association [In Persian].
  • Ghorashi, A. (1992). Dictionary of the Quran, Tehran, Dar al-Kutub al-Islamiyyah [In Persian].
  • Ghodrati, G., Raqibi, A., & Pouyandeh, M. (2021). Examining the Role of Jihadi Management in the Development of Countries Based on Geographical Institutions. Development Strategy, No 66, 178-209. http://rahbord-mag.ir/Article/31997 [In Persian].
  • Hajiyousefi, A. (1999). Government, Oil, and Economic Development in Iran, Tehran, Center for Islamic Revolution Documents [In Persian].
  • Hafezniya, M., Jan Ahmadi, F., & Atashi, A. (2017). A Model of Political Space Management in the Era of the Prophet Muhammad (PBUH). Political Geography Research, No10. 1-20. https://doi.org/10.22067/pg.v2i8.63614 [In Persian].
  • Hossein Khamenei, A, Collection of Statements, khamenei.ir[In Persian]. 
  • Hamidullah, M. (1995). Letters and Political Treaties of Prophet Muhammad (PBUH) and Documents of Early Islam, translated by Seyyed Mohammad Hosseini, Tehran, Soroush [In Persian].
  • Hashemi Rafsanjani, A. (2007). Guide Interpretation, Qom, Bustan Ketab [In Persian].
  • Ishaqi, H. (2014). Components of Jihadi Management, Qom, Hajar[In Persian]. 
  • Javadi Amoli, A. (2006). Tafsir Tasnim (Vol. 4, 6, and 8). Qom, Asra[In Persian].
  • Javidi, R. (2022). Model and Theory of the Efficiency of the Islamic State with a Civilizational Approach and Its Practical Implications from the Perspective of Imam Khomeini (RA) and the Supreme Leader, Fundamental Studies of the New Islamic Civilization, No9. 53-96.

https://doi.org/10.22070/nic.2022.15510.1150 [In Persian].

Luciani, G. (1995). Oil Revenues: Government Financial Crisis and the Trend Towards Democracy, Middle East, No2.

https://cmess.sinaweb.net/article152084html [In Persian].

  • Mohammadi Nasab, M. (2011). The Application of Historical Research Methods in the Study of Management, Methodology of Human Sciences, No66. 117-140. https://method.rihu.ac.ir/article365html [In Persian].
  • Morteza Zobeydi, M. (1993). Taj al-Arous, Beirut, Dar al-Fikr [In Persian].
  • Makarem Shirazi, N. (1995). Sample Interpretation, Tehran, Dar al-Kutub al-Islamiyyah [In Persian].
  • Mousavi Khomeini, R. Collection of Statements, emam.ir [In Persian].
  • Mir-Torabi, S. (2012). An Introduction to the Political Economy of Oil and Oil Issues in Iran, Tehran, Qomus [In Persian].
  • Mir-Haidar, D. (1992). Foundations of Political Geography, Tehran, Samt [In Persian].
  • Nabavi, M. (2015). The Islamic Republic of Iran and the Challenges of Efficiency. Tehran: Research Institute for Culture and Thought.
  • Nasiri Hamid, R; Mazhabi, S. (2022). The Duality of Revolutionism and State-Building in the Islamic Republic with Emphasis on the Ninth and Tenth Governments, Government Research, No32. 293-322.

https://doi.org/ 10.22054/tssq.2023.62066.112 [In Persian]. 

  • Pishgahi-Fard, Z. (2007). Political Geography Culture, Tehran, Entekhab

[In Persian].

Qaraati, M. (2004). Tafsir-e Noor. Tehran: Cultural Center Lessons from the Quran [In Persian].

  • Ragheb Isfahani, H. (1992). Vocabulary of the Quran, Beirut, Dar al-Qalam [In Persian].
  • Ramyar, M. (2018). History of the Quran, Tehran, Jihad University

[In Persian].

  • Rashid Zadeh, F. (2015). Command and Jihad Management in the Thought of the Supreme Commander of the Armed Forces, Tehran, AJA [In Persian].
  • Sadeghi, A., & Samaneh, M. (2023). Foundations and Indicators of Islamic Government from the Perspective of Ayatollah Khamenei. Government Studies, No33, 195-222. https://doi.org/10.22054/tssq.2023.71453.1364

[In Persian]. 

  • Salariyeh, A. (2010). The Best Model, Tehran, Najee Publishing

[In Persian]. 

  • Sobhani, J. (2009). Highlights from the History of the Prophet of Islam, Tehran, Mashar [In Persian].
  • Shokati Ahmadabad, M., & Parkhideh, H. (2006). What is meta-analysis, modern care.No3. 15-20 [In Persian].
  • Taheri, A. (1993). Local Governments and Decentralization, Tehran, Ghomes [In Persian].
  • Tabatabai, M. (1998). Al-Mizan in the Interpretation of the Quran, Qom, Islamic Publications Office of the Society of Teachers of Qom Seminary[In Persian].
  • Tabari, M. (1996). History of Tabari, translated by Abolghasem Payandeh, Tehran, Asatir [In Persian].
  • Vincent, A. (1992). Theories of the State, translated by Hossein Bashiriyeh, Tehran, Ney [In Persian].
  • Yaqoubi, A. (1995). The History of Yaqoubi, translated by Mohammad Ibrahim Ayati, Tehran, Scientific-Cultural Publications [In Persian].
  • Yousefi Rad, M. (2021). The Efficiency of the Islamic Republic Government and the Upcoming Questions in the Civilization-Building Approach of Islamic Political Philosophy, Fundamental Studies of the New Islamic Civilization, No8. 57-84.

https://nic.shahed.ac.ir/article/10.22070/nic.2022.15487.1145 [In Persian].

  • Zargari Nejad, GH. (2012). History of Early Islam, Tehran, Samt

[In Persian].

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار