خوانش تمدنی انسان اقتصادی از منظر سنایی غزنوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری ادبیات فارسی، دانشکده زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشان.

2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی واحد کاشان، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشان، ایران.

3 دانشیار گروه اقتصاد و مدیریت انرژی، دانشکده نفت تهران، دانشگاه صنعت نفت، تهران، ایران.

چکیده

پژوهش حاضر به دنبال مقایسه و بررسی انسان ‌اقتصادی از منظر غرب و انسان اقتصادی اسلامی (و عرفانی) تمدن‌ساز با استفاده از حدیقه‌ سنایی است. اقتصاد کلاسیک، انسان را حداکثرکننده منفعت شخصی تعریف می‌کند و ویژگی اصلی انسان را نفع طلبی می‌داند؛ درحالی‌که مبانی ارائه‌شده توسط سنایی برای الگوی انسان اقتصادی، مبتنی بر بیشینه‌سازی بهره‌مندی مادی و معنوی و آخرتی بوده و حرص و زیاده‌خواهی را مانعی برای تعالی انسان معرفی می‌کند. درواقع انسان‌اقتصادی‌ ازنظر سنایی مبتنی بر ارزش‌ها و هنجارها بوده و تنها در این صورت می‌تواند تمدن اسلامی را شکل دهد. او علاقه انسان به حرص و طمع را مانع توزیع مطلوب مال و ثروت می‌داند. سنایی اعتقاد دارد که به دست آوردن مال و ثروت باید حد و حدود داشته باشد و برای ثروت‌اندوزی و مازاد بر نیازهای ضروری دنیا نباشد. پژوهش حاضر مترصد آن است که با بررسی و تحلیل به این سؤال که تفاوت انسان اقتصادی از منظر غرب با انسان اقتصادی اسلامی- عرفانی تمدن ساز حدیقه چیست پاسخ دهد؟
 
 
 
 
 
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Civilizational reading of economic man from the perspective of Sana'i Ghaznavi

نویسندگان [English]

  • Zohreh Razavi 1
  • Saeed Kheirkhah Barzoki 2
  • Seyyed Abdullah Razavi 3
1 Ph.D student in Persian literature, faculty of Persian language and literature, Islamic Azad University, Kashan branch.
2 Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Kashan Branch, Islamic Azad University, Kashan, Iran
3 Associate Professor, Department of Energy Economics and Management, Tehran Petroleum Faculty, University of Petroleum Industry, Tehran, Iran
چکیده [English]

Purpose: The final goal of this research is to achieve the economic man who builds civilization by searching for the concept of greed in the mystical text of Hadeegh Sanaei and reflection on the theory of profit maximization and economic man in the conventional economy. Considering the lack of studies in this field, the author decided to extract the concepts related to greed by studying Hadigeh Sanai and analyzing the theory of profit maximization and economic man in conventional economic schools, and also from the sub-goals of this research, it can be applied in practice with regard to the need of this time pointed out. Hadiqah Sanaei is a mystical source in which man is guided to work and effort and not to be greedy. Therefore, through these discussions and relying on the rich Iranian-Islamic literary culture, it is possible to achieve a civilization-building economic man.
Methodology: The current research discusses and investigates the economic components in Hadiqah and Masnavi Ma'ani by referring to the reading of the text and with a descriptive-analytical approach. The analysis of the findings in the present study was done qualitatively. Qualitative analysis is a systematic and step-by-step method for examining an empirical approach. Considering that qualitative analysis allows researchers to subjectively interpret the authenticity and truth of data with a scientific method, the objectivity of the results is provided by this systematic method. The method of qualitative content analysis is that in the first stage, the researcher discovers the fundamental meanings of the findings using qualitative analysis. In the second stage, he infers issues from the raw data, which sometimes leads to the design of the theory, and finally selects the cases that are associated with the research questions in a purposeful manner.
Findings: Characteristics of economic man in western literature:
1- Attention to personal negative
2- The joy of life is equal to happiness
3- Using reason as a tool to maximize material benefit
Characteristics of economic man in Islamic literature:
1- Asceticism and contentment
2- Paying attention to the destined sustenance in Quranic teachings and encouraging work and efforts to earn a halal livelihood in religious teachings.
3- Condemnation of poverty
4- Attention to fairness in economic transactions
The impact of economic man on civilization:
1- Economic behavior based on social justice is necessary for the formation of civilization
2- Economic valuation based on consumerism, originality of the individual and greed is the cause of the decline of civilization
Comparing the position of greed in the description of economic man in Western and Islamic literature Capitalism:
1- Greed and obtaining material pleasure, human motivation for work
2- The value of greed and attention to one's originality
- Greed from the point of view of Sanaei:
1- Lack of peace
2- Insatiability
3- Human error and human deception
4- Lack of realism towards the world of the hereafter and death
5- Humiliation and humiliation
6- The inability of the government due to the shedding of innocent blood due to greed and greed
7- The cause of other sins
Civilizational implications of economic man in the view of Sanaei Ghaznavi:
1- Property is a means to use the blessings of the world.
2- Encouragement to work and try to earn a halal livelihood and profitable business
3- The dislike of greed because it prevents the optimal distribution of wealth and leads to the decline of society
4- Encouraging contentment to avoid individualism, selfishness and greed
Conclusion: The Sanaei’s school of mysticism orders the earning of a halal livelihood, but rejects the attention only to personal benefit that exists in the conventional economic system. It takes into account the interests of the hereafter and the well-being of people and believes that the happiness of life will not be possible without God's help. This view is the opposite of conventional economic man. Economic man, which is created by Adam Smith's mind, not only does not help the prosperity of civilization, but also leads to its decline. The spirit of civilization does not die, and Islamic civilization will not die due to the purity of its ruling spirit. Therefore, although the Islamic civilization is not emerging today, the spirit of this civilization is eternal and can be used as a valuable asset.
What is going on in Sanaei economic man is to pay attention to strengthening the essence of human existence as a driving force in the direction of achieving worldly and hereafter happiness according to God's will.
 
 
 
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sanaei
  • greed
  • economic man
  • civilization
  • West
  • Islam
  • آربلاستر، آ. (۱۳۶۷). ظهور و سقوط لیبرالیسم غرب. عباس مخبر. چاپ اول، تهران: مرکز.
  • اسمیت، آ. (1357). ثروت وملل. سیروس ابراهیم‌زاده، تهران: نشر پیام.
  • افراسیاب پور، ع. ا. (1387). عرفان سنایی. ادیان و عرفان، 5 (18)، 40-27.

http://ensani.ir/fa/article/191802/

ایماندوست، م. (1399). بررسی جایگاه انسان اقتصادی در اقتصاد متعارف، مطالعات اقتصاد اسلامی، 13 (2)، 106-82 . https://doi.org/10.30497/ies.2021.75616

  • برتراند، ر. (۱۳۷۳). تاریخ فلسفه غرب، نجف دریابندی، چاپ اول، تهران: کتاب پرواز.
  • تافلر، آ.، و تافلر، ه. (1385). به سوی تمدن جدید: سیاست در موج سوم (محمدرضا جعفری)، تهران: علم.
  • تفضلی، ف. (۱۳۷۵). تاریخ عقاید اقتصادی. چاپ دوم، تهران: نشر نی.
  • تهانوی، م. (۱۹۹۶). موسوعه کشاف اصطلاحات الفنون والعلوم. بیروت: مکتبه لبنان.
  • توکلی، م. ج. (1389). درآمدی بر چیستی، قلمرو و چشم اندازهای فلسفة اقتصاد اسلامی. دوفصلنامه معرفت اقتصاد اسلامی، 2 (1)، 92-65.

https://www.magiran.com/paper/854384/جرجانی، س. ش. (1370). التعریفات. تهران: ناصرخسرو.

  • حسن‌دوست‌فرخانی، ه.، و اسماعیل‌زاده، م. (1391). اخلاق اجتماعی از منظر قرآن و عترت در دو سطح جامعه‌شناسی خرد و کلان اسلامی. همایش منطقه ای اخلاق اجتماعی از منظر قرآن و عترت. https://civilica.com/doc/192170/
  • حسن‌زاده، س. ح.، و عیوضی، م. ر. (1402). طراحی الگوی مدیریت آینده‌پرداز برای انتقال مرجعیت شخصیت‌های تمدن‌ساز: موردکاوی شمس تبریزی. فصلنامه مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی، 6 (1)،150-121. https://journals.shahed.ac.ir/article_4174.html
  • خادم علیزاده، ا. (1378). نقد و بررسی آزادی اقتصادی در نظام سرمایه‌داری. کتاب نقد، 11، 37-2. http://ensani.ir/fa/article/214128/
  • خلیلی تیرتاشی، ن. (1383). ابن خلدون و علم عمران. فصلنامه معرفت، 80، 35-29.

https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/21508/

خمینی، س. ر. (1381). تحریر الوسیله، قم: مؤسسه مطبوعات دارالعلم.

  • دهخدا، ع. ا.. (1370). لغت‌نامه. تهران: دانشگاه تهران و روزنه.
  • راغب اصفهانی، ح. (۱۴۲ق). مفردات الفاظ القرآن. بیروت: دارالقلم.
  • راغب اصفهانی، ح. (1374)، المفردات. بیروت: الدارالشامیه.
  • سنایی، م. (1383). حدیقه الحقیقه وشریعه الطریقه. تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  • سیدرضی، م. (۱۴۱۴ق). نهج‌البلاغه. قم: دارالهجره.
  • زرقانی، س. م. (1378). افق های شعر و اندیشه سنایی. تهران: نشر روزگار.
  • شارل، ژ.، و شارل، ر. (۱۳۷۰). تاریخ عقاید اقتصادی. کریم سنجابی. چاپ سوم. جلد اول. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • صناعی، ف.، و سهرابی، ط. (1396). اقتصاد مقاومتی ضرورت تحقق عدالت اجتماعی از منظر مدیریت اسلامی. پویش در آموزش علوم انسانی. 7 (2)، 41-32.

https://civilica.com/doc/1569959/غزالی، ا. (1386). کیمیای سعادت. تهران: پیمان.

  • غلامی، ر. (1396). درسگفتار فلسفه تمدن نوین اسلامی. تهران. خانه اندیشمندان علوم انسانی. قابل‌دسترسی در: https://r-gholami.ir
  • فیض کاشانی (1383ق)، المحجه البیضاء، قم، جامعه مدرسین.
  • قائمی نیک، م. ر. (1395). نظم اجتماعی در آرا ء ابن خلدون، فصلنامه معرفت فرهنگی اجتماعی. شماره 26، 42-23. http://ensani.ir/fa/article/359137/
  • قدیری اصل، ب. (۱۳۷۶). سیر اندیشه‌های اقتصادی. چاپ نهم. تهران: دانشگاه تهران.
  • قرشی بنابی، ع. ا. (۱۳۷۱). قاموس قرآن. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  • کلینی (۱۴۰۷ق). کافی. ج ۲. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  • کرمی، ع.، و متقی دستنایی، ا. (1402). بررسی شاخص‌های افول تمدن در روایات اسلامی و غربی، نشریه مطالعات میان‌رشته‌ای تمّدنی انقلاب اسلامی. 2، 36-5.https://cir.ihu.ac.ir/article_208287.html
  • معصومی نیا، ع.، و یارمحمدیان، ن. (1393). تجزیه‌وتحلیل مفاهیم اخلاقی اسلامی ناسازگار با چارچوب اقتصاد متعارف و کارکردهای اقتصادی آنها. دوفصلنامه معرفت اقتصاد اسلامی. 5 (2)، 127-107. https://ensani.ir/fa/article/345308/
  • نراقی، م. ت. (1209ق). جامع السعادات. بیروت: الاعلمی للمطبوعات.
  • ---------- (۱۳61). معراج السعاده، تهران: رشیدی.
  • نمازی، ح. (1395). نظام‌های اقتصادی، تهران: شرکت سهامی افشار.
  • نوری، م. ح. (محدث نوری) (1408ق). مستدرک وسائل الشیعه، قم: آل البیت.
  • هادوی نیا، ع. ا. (۱۳۸۲). انسان اقتصادی از دیدگاه اسلام. چاپ اول. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و ‌اندیشه اسلامی
  • هاروی، د. (1376). عدالت اجتماعی و شهر (فرخ حسامیان و همکاران). تهران: انتشارات شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری شهرداری تهران.
  • هانت، ‌ای. ک (۱۳۵۸). تکامل نهادها و ایدئولوژی‌های اقتصادی. (سهراب بهداد). چاپ اول، تهران: شرکت سهامی
  • هراتیان، ع.، آ.گاه هریس، م.، محمدی، ز.، و شمسی نژاد، ف. س. (1393)، ساخت و اعتباریابی مقیاس اسلامی حرص- قناعت. فصلنامه روانشناسی و دین. 7 (4)، 22-5.

https://www.sid.ir/paper/503456/واعظ‌زاده خراسانی، م. (۱۳۸۸). فقه لغه القرآن و سر بلاغته. آستان قدس رضوی: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.

http://ensani.ir/fa/article/359137/ [In Persian].Ghazali, A. (2017). Kimiaye Saadat. Tehran: Peyman publication

[In Persian].

  • Gholami, R. (2016). Lectures on the philosophy of modern islamic civilization. Tehran: Khaneye andishmandane oloume ensani. Available in: https://r-gholami.ir//. [In Persian]
  • Hadavinia, A. A. (2018). Economic man from the perspective of Islam. first edition. Tehran: Pajooheshgah farhang va andishe Islami [In Persian].
  • Haratian, A. A., Agha Haris, M., Mohammadi, Z., and Shamsinejad, F. A. (2013). Construction and Validation of the Islamic Greed-Content Scale. Psychology and religion quarterly. 7(4), 5-22.

https://www.sid.ir/paper/503456/ [In Persian].

  • Harvey, D. (1997). Social Justice and the City. (Hassamian. F and colleagues). Tehran: Sherkate pardazesh va barnamerizi shahry shahrdary Tehran [In Persian].
  • Hassandoost Farkhani, H., and Esmaeilzadeh, M. (2012).Social ethics from the perspective of the Qur'an and Etrat in two levels of micro and macro Islamic sociology. Regional conference on social ethics from the perspective of the Qur'an and Etrat. Available in: https://civilica.com/doc/192170/

[In Persian].

  • Hassanzadeh, S. H., and Eivazi, M. R. (2023). Designing a pattern of visionary management to transfer the authority of civilizing figures: Case study of Shams Tabrizi. Scientific Journal of New Islamic Civilization Fundamental Studies6. 121-150 doi: 10.22070/nic.2023.17506.1229

[In Persian].

  • Hunt, A. K. (1979). Evolution of economic institutions and ideologies. (Behdad. S). first edition. Tehran: Sherkat sahami [In Persian].
  • Imandoost, M. (2019). Investigating the place of economic man in conventional economy. Islamic economic studies. 13(2), 82-106.

https://doi.org/10.30497/ies.2021.75616 [In Persian]

  • Jorjany, S. Sh. (1991). Definitions. Tehran: Naserkhosro. [In Persian].
  • Karami, A., and Motaghi Dastanai, A. (2023). Inspection of indicators of the decline of civilization in Islamic and Western traditions, Journal of interdisciplinary civilization studies of the islamic revolution. 2, 5-36.

https://cir.ihu.ac.ir/article_208287.html [In Persian].

[In Persian].

Khalili Tirtashi, N. (2004). Ibn Khaldun and the science of Imran. Quarterly of Knowledge, 80, 29-35https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/21508/ [In Persian].

  • Khomeini, S. R. (2012). Tahrir al-Wasila, Qom: Dar Al-Elm Press Institute
  • (1986) Kafi, second edition, Tehran, Dar al-Kutb al-Islamiya

[In Persian].

  • Masoumi Nia, A., and Yarmohammadian, N. (2013). Analysis of Islamic ethical concepts incompatible with the framework of conventional economics and their economic functions, Marafet Islamic Economics. 5(2). 107-127 https://ensani.ir/fa/article/345308/ [In Persian].
  • Namazi, H. (2015). Economic Systems, Tehran: Sherkat sahami afshar.

[In Persian].Naraghi, M. M. (1794). Jame Al-Saadat. Beirut: Al-A`lami Press

[In Persian].------------ (1982). Meraj al-Saadeh. Tehran: Rashidi. [In Persian].

  • Nouri, M. H. (Muhadith Nouri). (1987). Mostadrak Wasal al-Shia, Qom: Ahl-Al-Bayt. [In Persian].
  • Qadiri Asl, B. (2005). History of Economic Thoughts. 9th edition. Tehran: University of Tehran. [In Persian].
  • Qureshi Banabi, A. A. (2002). Quran Dictionary. Tehran: Darul Kitab al-Islamiya.[In Persian].
  • Ragheb Esfahani, H. (759). The Words of the Qur'an. Beirut: Dar al-Qalam. [In Persian].
  • ------------ (1995). Al-Mufardat. Beirut: Dar al-Shamiya. [In Persian].
  • Russell, B. (1994). History of western philosophy. Daryabandi, N. first edition. Tehran: Ketab Parvaz. [In Persian].
  • Sanaei, F., and Sohrabi, T. (2016). Resistance economy, the necessity of realizing social justice from the perspective of Islamic management. Research in humanities education. 7(2), 32-41.

https://civilica.com/doc/1569959/ [In Persian].Sanaie, M. (2004). Hadiqa al-Haqiqah and Shari'ah al-Tariqah. Corrected by Taghi Modares Razavi. M, Tehran: University Publishing Center.

[In Persian].Seyyed Razi, M. (1993). Nahj al-Balagha. Qom: Dar al-Hijrah [In Persian].

  • Sharl, Z., and Sharl, R. (1970), History of Economic Ideas. K. third edition. Tehran: Tehran university press. [In Persian]
  • Smith, A. (1978). Wealth And Nations. Ebrahimzadeh, S. Tehran: Payam publication [In Persian].
  • Tafazzoly, F. (1996). History of economic ideas. second edition. Tehran: Ney Publication [In Persian].
  • Tahanvy, M. A. (1996). Heuristic encyclopedia of art and science terms. Beirut: Lobnan Maktabe [In Persian].
  • Tavakkoli, M. J. (2011). A Prelude to the Nature Domain and Prospects of the Philsophy of Islamic Econmics. Two-quarter journal of knowledge of Islamic economics. 2(1). 65-92. https://www.magiran.com/paper/854384/

[In Persian].Tofler, A., and Tofler, H. (2006). Creating a new civilization: the politics of the third wave. Ja`fary. M.H,. Tehran: Elm Publication [In Persian]

  • Vaezzadeh Khorasani, M. (2018). Jurisprudence of the Qur'anic language and rhetoric. Mashhad: Astan Quds Razavi, Islamic research foundation. [In Persian].
  • Zarkani, S. M. (1999). The horizons of Sanaei poetry and thought. Tehran: Roozegar Publishing. [In Persian].