مدل مفهومی سیاستگذاری در دولت اسلامی با تحلیل محتوای خطبه سوم از کتاب «تمام نهج‌البلاغه»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مدرسی معارف اسلامی، دانشکده معارف و اندیشه اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 استادیار گروه قرآن و حدیث، دانشکده‌ی معارف و اندیشه اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 استاد گروه قرآن و حدیث، دانشکده‌ی معارف و اندیشه اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

4 دانشیار گروه انقلاب و اندیشه سیاسی، دانشکده‌ی معارف و اندیشه اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

سیاستگذاری به‌عنوان یکی از مؤلفه ­های عمده‌ی دولت اسلامی، بخشی از نقشه‌ی راه تحقق تمدن اسلامی است. ازآنجایی‌که حاکمیت دینی، ماهیت متفاوتی در رویکردها و اهداف با سایر شیوه‌های حکمرانی دارد، انتظار می‌رود که دارای مدل مفهومی سیاستگذاری متفاوتی باشد. کتاب تمام نهج‌البلاغه به‌عنوان بازتاب‌دهنده‌ی افکار یکی از شاخص­ترین حاکمان دین الهی در طول تاریخ است که زمینه‌ی مناسبی را برای ارائه‌ی محتوایی دقیق دراین‌باره فراهم کرده است. هدف از این مقاله، پاسخ به این سؤال است که مدل مفهومی سیاستگذاری در دولت اسلامی دارای چه مؤلفه‌هایی است؟ این پژوهش با روش تحلیل محتوای کیفی و کمّی به بررسی خطبه سوم «تمام نهج­البلاغه» که دربرگیرنده‌ی مؤلفه­ها و مطالب مهمی دراین‌باره است سامان‌یافته است. یافته­ های پژوهش نشان داد که چندین حوزه‌ی سیاستی مانند اقتصادی و امنیتی در این خطبه مورداشاره قرارگرفته است و در میان آنها به لحاظ کمی، سیاست­های دینی و فرهنگی بالاترین فراوانی را دارد و سیاست­های رسانه‌ای پشتوانه‌ی اعلام، اجرا و اصلاح سیاست­ها بوده است.
 
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The conceptual model of policy making in Islamic state with the analysis of the third sermon from the book Tammam Nahj al-Balaghah

نویسندگان [English]

  • Seyed Shahabeddin Yaghoubi Hiagh 1
  • Alireza Nobari 2
  • Hamidreza Hajibabayi 3
  • Javad Haghgoo 4
1 Doctoral student of Islamic thoughts, Faculty of Islamic Studies and Thought, Tehran University, Tehran, Iran
2 Assistant Professor of Islamic thoughts, Faculty of Islamic Studies and Thought, University of Tehran, Tehran, Iran
3 Professor of Islamic thoughts, Faculty of Islamic Studies and Thought, University of Tehran, Tehran, Iran
4 Associate Professor of Political Science, Faculty of Islamic Studies and Thought, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Purpose: The purpose of this research is to answer the question of what conceptual model and what components does policymaking in Islamic state have, based on the analysis of the content of the third sermon "Tamam Nahj al-Balaghah"?.
Methodology: This research was conducted with the qualitative and quantitative content analysis method in order to examine the third sermon from the book "Tamam Nahj al-Balaghah" which includes important components and materials in this field. In this way, the text is intersected based on the governance approach and labeled using Microsoft Excel software. Some of the tags were Classification of the audience, historical background, main and secondary topic, stage of the governance process, policy-making stage, governance areas and the components of each of them. Finally, the research data was processed, categorized and quantified.  
Findings: The research findings can be summarized in several points.

Using the method of content analysis to organize the qualitative and quantitative data obtained from the textual research in religious sources with different approaches provides great help to religious research. In this research, by using this method, a policy model for the Islamic state is presented.
From the third sermon of the book "Tamam Nahj al-Balaghah”, a policy model can be extracted in various areas of governance in most of its levels, such as paradigms, goals and strategies. Considering the important place of policy-making among the components of governance, the extracted policy-making model can facilitate the design of the comprehensive model of the Islamic state. In this model, both the theoretical background of some goals of religious governance and the strategies to achieve those goals were defined.
All sectoral policies should be adopted according to general policies. These policies have paradigms such as preserving the essence of religion, theism, the legitimacy of rulers and the priority of maintaining social unity and cohesion. These policies include the institutions of the wilayah, education and family, and one of its strategies is to pay attention to the process of trusting God in all matters.
Among the sectoral policies, the cases related to cultural policies were more frequently in the whole sermon than other cases. This is a proof of the importance of religion and culture in Alavi governance, especially in the critical situation after the Safin war. The priority of national unity over religious and cultural reforms and anti-value of racism and ethnicism in family relations were among the paradigms of cultural policy. Strengthening the historical memory of the society and valuing the practical reason and natural understanding of human beings have been examples of cultural strategies in this category of Alavi governance policies.
Among the components of economic policies, there are paradigms such as the priority of national security and cohesion over economic justice and receiving taxes based on actual earned income. Allocating land to individuals and families for development, agriculture and settlement has been one of the strategies considered by the economic governance of Imam Ali (AS).
Among the strategies of media policy, we can mention things like persuading the audience with non-Islamic arguments, providing accurate and timely information, and expressing the various achievements of Islamic governance.

Conclusion: As the main actor in governance, Imam Ali (A.S) planned the required policies according to the current situation of the society and according to the foundations of the school of Islam. According to the reception or turning away of the people, those policies should be implemented to varying degrees of strength in order to maximize progress towards the desired society in Islamic civilization. At the same time, the media arm supports the implementation, announcement and modification of policies. The models related to this type of activity drawn in the text of the research.
 
 
 
 
 
 
 
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Religious governance
  • policy-making
  • Nahj al-Balagha
  • Imam Ali
  • Islamic State
  • قرآن الکریم.
  • ابن‌بابویه، محمدبن­علی (1413 ه.ق)، من لا یحضره الفقیه‏ (نسخه چاپ دوم) قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏.
  • افتخاری، اصغر (1378)، قدرت نرم و سرمایه اجتماعی، تهران، دانشگاه امام صادق (ع).
  • افشاری، علی و پارسامنش، مصطفی (1393)، دوره کوتاه‌مدت مدیریت استراتژیک، تهران، شرکت تعاونی شمس.
  • آقابخشی، علی و افشاری راد، مینو (1383)، فرهنگ علوم سیاسی، تهران، چاپار.
  • امامیان، سید محمدصادق، ذوالفقاری، امیراحمد، محمدزاده، احسان، و زمانیان، مصطفی (1397)، نظام ملی تنظیم گری 1، مفهوم تنظیم گری و ارتباط آن با نظام حکمرانی، تهران، معاونت پژوهشهای اقتصادی، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
  • امانی، محمدرضا (1400)، مفاهیم کلیدی حکمرانی، تهران، دانشگاه عالی دفاع ملی.
  • امیرتیموری، محمدحسن (1377)، رسانه‌های آموزشی، شناسایی، انتخاب، تولید و کاربرد. تهران، ساسان.
  • انصاریان، حسین (1388)، ترجمه نهج البلاغة، قم، دارالعرفان‏.
  • بحرانى‏، سیدهاشم (1107 ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه بعثه‏.
  • بلاذری، احمدبن­یحیی (1417)، انساب الاشراف، (م. حمید الله، تدوین) بیروت، دارالمعارف.
  • بیگدلی، سکینه و پورعزت، علی­اصغر (1388)، طراحی مدل منطقی ابعاد تعامل خرده سیستم­های سیاسی و اداری در حکومت حق مدار بر مبنای نهج‌البلاغه امام علی، مدیریت فرهنگی سازمانی.
  • جعفری، محمدتقی (1395)، فرهنگ پیرو، فرهنگ پیشرو، تهران، مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفرى.
  • جعفری، محمدمهدی (1380)، پرتوی از نهج‌البلاغه، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  • جهان­بین، فرزین و معینی­پور، مسعود (1393)، فرآیند تحقق تمدن اسلامی از منظر حضرت آیت اللّه خامنه‌ای، مطالعات انقلاب اسلامی (39).
  • حسن‌زاده، صالح (1392)، عوامل تحکیم خانواده در فرهنگ اسلامی، پژوهشنامه معارف قرآنی (15)، صص 45-68.
  • خسروپناه، عبدالحسین (1394)، فلسفه علوم انسانی (نسخه دوم)، قم، دفتر نشر معارف.
  • خسروپناه، عبدالحسین (1402)، حکمت و فقه حکمرانی، تهران، دانشگاه عالی دفاع ملی.
  • دشتی، ابراهیم (1397)، نهج‌البلاغه، به‌صورت موضوعی با ترجمه مقابل، فنی، ادبی و شرح کلمات مشکل (نسخه چهارم)، قم، مؤسسه بوستان کتاب.
  • سلیمی، غلامرضا و کریمی، داود (1398)، حکمرانی؛ درآمدی بسیار کوتاه، تهران، دانشگاه عالی دفاع ملی.
  • شریف الرضی‏، محمدبن­حسین (1414 ه.ق)، نهج البلاغة، مصحح، صالح، صبحی، قم، هجرت.
  • شریف مرتضی، علی­بن­حسین­موسوی (1405)، رسائل الشریف المرتضى، قم، رسائل الشریف المرتضى‌.
  • عابدی، محمد (1400)، مبانی سیاست از منظر قرآن، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  • عالم، عبدالرحمن (1375)، بنیادهای علم سیاست، تهران، نشر نی.
  • علائی بوسجین، محسن (1400)، توسعه راهکارهای جامعه‌شناختی رفع موانع و مشکلات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی ازدواج جوانان، مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، 13(2).
  • فراستخواه، مقصود (1395)، روش تحقیق کیفی در علوم اجتماعی با تأکید بر «نظریه‌ی برپایه»، تهران، نشر آگاه.
  • کلینی، محمدبن­یعقوب (1375)، أصول الکافی‏، (م. کمره ای، مترجم) قم، اسوه.
  • کوهن، توماس (1369)، ساختار انقلاب‌های علمی، (ا. آرام، مترجم) تهران، سروش.
  • گیدنز، آنتونی (1386)، جامعه‌شناسی، (ح. چاوشیان، مترجم) تهران، نشر نی.
  • لوکس، استیون (1370)، قدرت، فرانسانی یا شر شیطانی، (ف. رجایی، مترجم) تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  • مازندرانی، محمدصالح­بن­احمد (1382ق)، شرح الکافی- الأصول و الروضة، تهران، المکتبة الإسلامیة.
  • مجلسی، محمدباقر (1403 ق)، بحار الأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی‏.
  • مکارم شیرازی، ناصر (1375ش)، پیام امام امیرالمؤمنین علیه‌السلام، تهران، دارالکتب الإسلامیة.
  • موسوی، سید صادق (1426)، تمام نهج‌البلاغه، بیروت، السید صادق الموسوی.
  • نصر اصفهانی، مهدی (1395)، شایسته‌سالاری در انتخاب کارکنان و مدیران حوزه امور خیر بر مبنای نهج‌البلاغه امام علی (ع)، اولین همایش ملی خیر ماندگار، تهران، بازیابی از https://civilica.com/doc/624210
  • نوبری، علیرضا و یعقوبی­هیق، سیدشهاب­الدین (1399)، تحلیل محتوای نامه‌های امام علی (ع) به کارگزاران با محوریت اصول حکمرانی، پژوهش‌های سیاست اسلامی (17).
  • هاشمی خویی، حبیب­الله­بن­محمد (1375)، شرح نهج‌البلاغه، تهران، مکتبة الاسلامیة.
  • یوسفی شیخ رباط، محمدرضا و بابایی، فهیمه (1394)، طراحی مدل حکمرانی خوب بر اساس نامه مالک اشتر و مقایسه آن با اصول حکمرانی خوب بانک جهانی، اقتصاد اسلامی (57)
  • Birkland, Thomas (2014), An Introduction to the Policy Process, Theories, Concepts, and Models of Public Policy Making. London, Routledge.
  • Falla Lopez, Renzo & Saltane, Valentina (2019), Regulatory Governance in the Open Government Partnership. Open Government Partnership.
  • Joseph O'Toole, James (2017), futurology. retrieve from Encyclopedia Britannica, https://www.britannica.com/topic/futurology/additional-info#history
  • KENTON, Will (2023, 7 16) Economy, What It Is, Types of Economies, Economic Indicators. retrieve from Investopedia,https://www.investopedia.com/terms/e/economy.asp
  • Tylor, Edward (1871), Primitive Culture, Research into the development of mythology, philosophy, religion, art, and custom, (vol. 1) London, John Murray.
  • Vedung, Evert (1998), Policy Instruments: Typologies and Theories. Carrots, Sticks and Sermons, Policy Instruments & amp; Their Evaluation, 21-58
  • Holy Quran.
  • Ibn Babawayeh, Muhammad bin Ali (1413 A.H.), Man La Yahdrah al-Faqih (second edition) Qom, Islamic publishing office affiliated with the community of teachers of the seminary of Qom. [In Arabic].
  • Eftekhari, Asghar (1378), Soft power and social capital. Tehran, Imam Sadiq University (AS), [In Persian].
  • Afshari, Ali and Parsamenesh, Mustafa (2014), Short-term strategic management course, Tehran, Shams cooperative company. [In Persian].
  • Aghabakshi, Ali and Afshari Rad, Mino (1383), A dictionary of political science, Tehran, Chapar. [In Persian].
  • Imamian, Seyyed Mohammad Sadiq, Zulfiqari, Amir Ahmad., Mohammadzadeh, Ehsan, and Zamanian, Mustafa (2017), National Regulatory System 1. The concept of regulation and its relationship with the governance system. Tehran, Deputy Economic Research Center: Islamic Parliament Research Center. [In Persian].
  • Amani, Mohammadreza (1400), key concepts of governance. Tehran, Higher National Defense University. [In Persian].
  • Amirtimori, Mohammad Hassan (1377), Instructional media identification, selection, production. Tehran, Sasan. [In Persian].
  • Ansarian, Hossein (1388), translation of Nahj al-Balaghah, Qom, Dar al-Irfan. [In Persian].
  • Bahrani, Seyedhashem (1107 AH), Al-Burhan in Tafsir al-Qur'an. Qom, Ba'ath Institute. [In Arabic].
  • Balazri, Ahmad bin Yahya (1417), Ansab al-Ashraf (M. Hamidullah, editing) Beirut, Dar al-Maarif. [In Arabic].
  • Bigdali, Sakineh and Pourezat, Ali-Asghar (spring and summer 2018), 1- Designing a logical model of the interaction dimensions of political and administrative sub-systems in the rule of law based on Imam Ali's Nahj al-Balagha. Organizational cultural management. [In Persian].
  • Janipour, Mohammad and Shokrani, Reza (2012), Results of using the method of "quantitative content analysis" in understanding hadiths (Volume 46), Tehran: Quran and Hadith Research. [In Persian].
  • Jafari, Mohammad Taghi (1401), Follower culture, pioneer culture. Tehran, Armaghan Tuba. [In Persian].
  • Jafari, Mohammad Mahdi (2010), A beam from Nahj al-Balagha. Tehran, Ministry of Culture and Islamic Guidance. [In Persian].
  • Jahanbeen, Farzin and Moinipour, Masoud (winter 2013), the process of realization of Islamic civilization from the perspective of Ayatollah Khamenei. Islamic Revolution Studies (39). [In Persian].
  • Hassanzadeh, Saleh (2012), Family consolidation factors in Islamic culture. Research Journal of Quranic Studies (15), 45-68. [In Persian].
  • Khosropanah, Abdul Hossein (2014), Philosophy of human sciences (second edition), Qom, Education publishing office. [In Persian].
  • Khosrupanah, Abdul Hossein (1402), Hikmah and jurisprudence of governance. Tehran, Higher National Defense University. [In Persian].
  • Dashti, Ibrahim (2017), Nahj - ul - balagha in order of subject with front translation (fourth edition), Qom, Bostan Kitab Institute. [In Persian].
  • Sharif al-Radi, Muhammad bin Hussein (1414 AH), Nahj al-Balagha, corrected, Saleh, Sobhi. Qom, migration. [In Arabic].
  • Sharif Morteza, Ali Ibn Hossein Mousavi (1405), Letters of Al-Sharif al-Mortaza. Qom, Letters of Al-Sharif al-Mortaza. [In Arabic].
  • Abedi, Muhammad (1400), The basics of politics from the perspective of the Qur'an. Tehran, Research Institute of Islamic Culture and Thought.
    [In Persian].
  • Alam, Abdurrahman (1375), Foundations of political science. Tehran, Ney Publishing. [In Persian].
  • Alai Bosjin, Mohsen (1400, spring), Development of sociological solutions to solve cultural, social and economic obstacles and problems of youth Iranian Journal of Social Development Studies, 13(2). [In Persian].
  • Farastkhah, Maqsood (2015), Qualitative research method in social sciences with emphasis on "grounded theory". Tehran, Aghaz publication. [In Persian].
  • Kolaini, Mohammad bin Yaqub (1375), The principles of Kafi, (M. Kamarei, translator) Qom, Osweh. [In Arabic].
  • Cohen, Thomas (1369), The structure of scientific revolutions. (A. Aram, translator) Tehran, Soroush. [In Persian].
  • Giddens, Anthony (2016), Sociology. (H. Chavoshian, translator) Tehran, Nei publication. [In Persian].
  • Lux, Steven (1370), Power, human glory or demonic evil. (F. Rajaee, translator) Tehran, Institute of Cultural Studies and Research. [In Persian].
  • Mazandarani, Mohammad Saleh bin Ahmed (1382 AH), Sharh al-Kafi- Usul and al-Ruda. Tehran, Islamic Library. [In Persian].
  • Majlisi, Mohammad Bagher (1403 AH), Bihar Anwar, Beirut, the center of revival of the Arab heritage. [In Arabic].
  • Makarem Shirazi, Naser Makarem (1375), The message of Imam Amirul Momineen (peace be upon him), Tehran, Dar al-Kutob al-Islamiyya.
    [In Persian].
  • Mousavi, Seyyed Sadeq (1426), Tammam Nahj al-Balaghah. Beirut, Al Sayed Sadegh Al Mousavi. [In Arabic].
  • Nasr Esfahani, Mahdi (2015), Meritism in the selection of employees and managers in the field of good affairs based on Nahj al-Balagheh of Imam Ali (AS), The first national conference of lasting goodness. Tehran. Retrieved from https://civilica.com/doc/624210 [In Persian].
  • Nobari, Alireza and Yaqoubi-Haiq, Seyed Shahab-al-Din (2019), Analyzing the content of Imam Ali's letters to agents with a focus on the principles of governance. Researches of Islamic politics (17) [In Persian].
  • Hashemi Khoei, Habibullah bin Muhammad (1375), Description of Nahj al-Balagha. Tehran, Islamic School. [In Persian].
  • Yousefi Sheikh Rabat, Majmadreza and Babaei, Fahima (2014), Designing a good governance model based on Malik Ashtar's letter and comparing it with the principles of good governance of the World Bank. Islamic economy (57) [In Persian].
  • Birkland, Thomas (2014 , An Introduction to the Policy Process, Theories, Concepts, and Models of Public Policy Making. London, Routledge.
  • Falla Lopez, Renzo & Saltane, Valentina (2019), Regulatory Governance in the Open Government Partnership. Open Government Partnership.
  • Joseph O'Toole, James (2017), futurology. retrieve from Encyclopedia Britannica, https://www.britannica.com/topic/futurology/additional-info#history
  • KENTON, Will (2023, 7 16) Economy, What It Is, Types of Economies, Economic Indicators. retrieve from Investopedia,https://www.investopedia.com/terms/e/economy.asp
  • Tylor, Edward (1871), Primitive Culture, Research into the development of mythology, philosophy, religion, art, and custom. (vol. 1) London, John Murray.
  • Vedung, Evert (1998), Policy Instruments: Typologies and Theories. Carrots, Sticks and Sermons, Policy Instruments & amp; Their Evaluation, 21-58.