دوره گذار تمدنی و مؤلفه‌های برون‌رفت از آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار آینده‌پژوهی، دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی، دانشکده مدیریت، تهران، ایران.

2 دانشجوی دکتری الهیات و معارف اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران

چکیده

این مقاله درصدد پاسخ به پرسش در باب ماهیت و چیستی دوره «گذار تمدنی»، اهمیت آن، بیان ویژگی­ها و راهکارهای برون‌رفت از آن است. در این راستا با استفاده از روش مطالعه اسنادی و کتابخانه­ای، دوره «گذار تمدنی» در پرتو دو نظریه «ادوار تمدنی» و «مواجهه تمدنی» موردبررسی قرار می‌گیرد. مطابق نظریه اول گذار مرحله‌ای از فرآیند قهری صعود یا افول تمدنی است که رخداد آن نشانه‌ی صعود یا افول تمدن است؛ اما نظریه دوم، تمدن و گذار تمدنی را حاصل واکنش و پاسخ اقلیت خلاق در مواجهه با معضلات به‌وجودآمده می‌داند. دو عامل طبیعی و انسانی در رخداد چنین دوره‌ای نقش اساسی دارند؛ دسته اول عمدتاً عوامل جغرافیایی و زیست‌محیطی هستند اما دسته دوم به نقش انسان و اختیارات او در بالندگی یا افول تمدن اشاره دارد و پدیده‌های فکری، فرهنگی، اجتماعی، تکنولوژیکی و... را مورد واکاوی قرار می‌دهد. تجلی دوره گذار را می‌توان در قالب سه مقوله محوری «علل ظهور و سقوط تمدن‌ها»، «نقاط عطف تمدنی» و برخورداری از «افق حرکتی تمدنی» تبیین کرد که بیان‌کننده دوره گذار هستند. مؤلفه‌ی اساسی که موجب می‌شود بررسی دوران گذار در پرتو نقاط عطف تمدنی و علل ظهور و سقوط تمدن‌ها معنی‌دار شود برخورداری از «افق حرکتی تمدنی» است. مفهوم دیگر مرتبط با دوره گذار، «مؤلفه‌های گذار» و انواع آن است که دلالت بر تمهیدات عمومی، حاکمیتی و نخبگانی در گذار به وضعیت مطلوب تمدنی و اجتماعی دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Civilizational transition and the components of exit from it

نویسندگان [English]

  • Mahdi Ahmadian 1
  • Majid Mohammadlu 2
1 Assistant Professor of Future Studies, Faculty of Management, Supreme National Defense University, Tehran, Iran
2 Ph.D student of Theology and Islamic Studies, Faculty of Theology, Imam Sadiq University (A.S), Tehran, Iran
چکیده [English]

Purpose: "Civilizational transition" as a stage of the process of civilizational movement, has a fundamental role in the creation and prosperity of civilization or its decline and fall. The result of this period is the fundamental changes in the civilizational situation and its entry into a new stage of the civilizational movement; so This article tries to answer the question about the nature of the "civilizational transition" period, its importance, traits, coordinates and ways of exit from it. To achieve this goal, it is necessary to explain the four concepts of "transition factors", "civilizational conflict and competition", "types of transition" and "transition components".
Methodology: Based on the descriptive-analytical method, the period of "civilizational transition" based on two theories of "civilizational periods" and "civilizational encounter" is investigated؛ in the first theory, transition is a stage of the forced process of the rise or fall of civilization. The second theory considers civilization and the transition of civilization to be the result of the response of the creative minority in facing the existing problems.
Findings: The most important research findings are:
1- In the term of social sciences, the concept of "transition" and "society in transition" indicates the characteristics of the society in transition from the state of "tradition" to "modernity". The most important feature of the transitional period is the emergence of challenges and problems in all areas and elements of society.
2- Transition factors are events, phenomena, issues and dilemmas that significantly challenge the order governing the existing situation of the society, so that it requires the sensitivity and appropriate response of the elites. Two natural and human factors play a role in creating this period; the first category is geographical and environmental factors, but the second category is about the role of man and his powers in establishing civilization.
3- Civilization transition is divided into two types, positive and negative. These two types can be explained in the form of three key categories: "causes of the rise and fall of civilizations", "civilizational turning points" and having a "civilizational movement horizon". The basic component that gives meaning to the investigation of the transition period in the light of civilizational milestones and the causes of the rise and fall of civilizations is having a "civilizational movement horizon".
4- Finally another concept related to the transition period is "transition components" which refers to the public, governmental and elite arrangements in the transition to the desired civilizational and social situation.
Conclusion: The »Challenge and Response« theory considers the basis of civilization and civilizational phenomena to be the response and reaction of the elite minority to the disturbances in their life and social situation. Therefore, the ability to choose that is available to man can save him from the disaster of collapse. According to this theory, the transition period is not simply the linear course of the rise or fall of civilization, and it is not dependent on the progress or decline of civilization, and it is the choice and action of man that determines the future of the fall or progress of civilization.; Therefore, with future visioning, policy making, planning and proper management of affairs in transition conditions, it is possible to establish a desirable state of civilization. This will be possible in the form of two groups of "theoretical components" and "structural components" of the transition period. The meaning of theoretical components is the need for change and transformation and refinement in the theoretical and intellectual foundations of society. Because the new civilizational conditions require appropriate theoretical and practical exposure. Religious attitude, morality, rationality and having a civilization perspective are the most important of these components. The meaning of structural components is the formation of an efficient governance based on culture and civilizational thought; here, the focus of attention is the government and effective systems in the civilizational movement. Efficient governance and knowledge institutions are two central factors in the desired civilizational transition.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • ": civilization
  • civilizational transition
  • periodic theory
  • encounter theory
  • transition factors
  • transition components
  • ابن‌خلدون، عبدالرحمن (1382)، مقدمه ابن‌خلدون، ترجمه محمد پروینی گنابادی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
  • الویری محسن و مهدی‌نژاد، سید رضا (1392)، رابطه دین و تمدن در اندیشه مالک بن‌‌نبی، تاریخ و تمدن اسلامی، دوره 9، شماره 18، صص 163-191.
  • بابایی، حبیب‌الله (1396)، تبارشناسی مفهوم «تمدن»، (civilization) در غرب جدید، آینه پژوهش، دوره 28، شماره 163، صص 53-62.
  • بهنام، جمشید (1383)، ایرانیان و اندیشه تجدد، تهران، نشر فرزان روز.
  • پارسامهر، تقی (1398)، گذار به تمدن نوین اسلامی از طریق تاب‌آورسازی جامعه ایرانی در مقابل عدم قطعیت‌های آینده، مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی، دوره 2، شماره 2 (پیاپی 4)، صص 117-150.
  • پهلوان، چنگیز (1388)، فرهنگ و تمدن، تهران، نشر نی.
  • پیروزمند علیرضا و خورشیدی محمد (1398)، مؤلفه‌های ساختاری تمدن‌سازی اسلامی (با رویکرد آینده‌‌پژوهی)، دوفصلنامه مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی، دوره 2، شماره 1، صص 329-358.
  • تاملین، فردریک (1385)، گزیده آثار توین‌ّبی، ترجمه محمدحسین آریا، تهران، انتشارات امیرکبیر.
  • توین‌بی، آرنولد جوزف (1356)، فلسفه نوین تاریخ، ترجمه بهاءالدین پازارگادی، تهران، کتاب‌فروشی فروغی.
  • خیراندیش، عبدالرسول (1399)، انسان و تاریخ، فصلنامه رشد آموزش تاریخ، شماره 1، صص 24-27.
  • دانیل، گلین ادموند (1363)، تمدن‌های اولیه و باستانشناسی خاستگاه آن‌ها، تهران، مؤسسه تحقیقات و مطالعات فرهنگی.
  • داوری اردکانی، رضا (1400)، «علم» خانه می‌‌خواهد تا از سرگردانی نجات یابد، روزنامه ایران، 27 آذر، صص 1-16. قابل‌دسترسی در:https://www.irannewspaper.ir/?nid=7801&pid=8&type
  • عبدالملکی هادی؛ نظامی­پور قدیر و عشایری طاها (1397)، «نظریه گذار تمدنی به‌مثابه راهبردی برای تحقق تمدن نوین اسلامی با تأکید بر بیداری اسلامی، مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی، دوره 1، شماره 1، صص 115-151.
  • فرجی، الهه و قاسمی، یارمحمد (1393)، بررسی تطبیقی عصبیت ابن‌خلدون و سرمایه اجتماعی، فصلنامه نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، دوره 4، شماره 2، صص 313- 335.
  • قاسمی، حاکم (1396)، تمدن اسلامی در مرحله گذار؛ ضرورت آینده‌نگاری و راهبردپردازی برای ساختن تمدن نوین اسلامی، آیندهپژوهی ایران، دوره 2، شماره 2، صص 3-21.
  • گودرزی، غلامرضا (1399)، حکمرانی از منظر تمدن، فصلنامه تخصصی حکمرانی متعالی، دوره 1، شماره 4، صص 18-26.
  • گسمان، ویلهلم (1350)، تاریخ فرهنگ آلمان به‌اختصار، تهران، انتشارات توس.
  • لوکاس، هنری (1366)، تاریخ تمدن، ترجمه عبدالحسین آذرنگ، تهران، کیهان.
  • محمدی، سید محمدحسین (1387)، اصول و ضوابط حاکم بر سیر تمدن‌ها با تأکید بر علل سقوط تمدن‌ها از منظر کلام وحی، فصلنامه تاریخ در آیینه پژوهش، شماره 4، صص 161-184.
  • مطهری، مرتضی (1381)، اسلام و مقتضیات زمان، ج اول، تهران، انتشارات صدرا.
  • موسوی، سید جمال (1387)، توین‌بی و نظریه پیدایش و سقوط تمدن‌ها، سخن تاریخ، شماره 2، صص 101-116.
  • مولوی عیسی و سیاهپوش امیر (1402)، پیشران‌های گذار از مراحل تمدن نوین اسلامی و دستیابی به جامعه مطلوب اسلامی در منظومه فکری مقام معظم رهبری، جستارهای سیاسی معاصر، دوره 14، شماره 1، صص 1-30.
  • مهدی، محسن (1358)، فلسفه تاریخ ابن‌خلدون، ترجمه مجید مسعودی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  • نبوی، سید عبدالامیر (1389)، جامعه در حال گذار؛ بازبینی یک مفهوم، فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، دوره 3، شماره 1، صص 193-213.
  • یوکیچی، فوکوتساوا (1379)، نظریه تمدن، ترجمه چنگیز پهلوان، تهران، نشر گیو.
  • Huntington, Samuel, (1997), the Clash of Civilizations and the Remaking of World Order, penguin, India.
  • بیانات مقام معظم رهبری (1390)، بیانات در اجلاس بین‌المللی بیداری اسلامی‌، قابل‌دسترسی در:https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=17269
  • بیانات مقام معظم رهبری (1379)، بیانات در دیدار کارگزاران نظام، قابل‌دسترسی در:https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3039
  • بیانات مقام معظم رهبری (1379)، بیانات در جمع اساتید، فضلا و طلاب حوزه علمیه قم در مدرسه فیضیه، قابل‌دسترسی در:              https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=21451
  • نجفی، موسی (1396)، برای تحقق تمدن باید همه اجزای تمدنی هماهنگ و همسو عمل کنند، قابل‌دسترسی در:                      ttps://mousanajafi.ir

 

  • Ibn Khaldoun, Abdurrahman (2003), Ibn Khaldun's introduction, translated by Mohammad Parvini Gonabadi, Tehran, Scientific and Cultural Publications [In Persian].
  • Alwayri Mohsen and Mahdinjad, Seyedreza (2012), the relationship between religion and civilization in the thought of Malik Ibn Nabi, Islamic History and Civilization, 9th period, Number 18, pp. 163-191 [In Persian].
  • Babaei, Habibollah (2016), Genealogy of the concept of "civilization", (civilization) in the modern West, Aineh pajhohesh, 28th period, Number 163, pp. 53-62 [In Persian].
  • Behnam, Jamshid (1383), Iranians and modern thought, Tehran, Farzan Rooz Publishing [In Persian].
  • Parsamehr, Taqi (2018), transition to modern Islamic civilization through resilience of Iranian society in the face of future uncertainties, Basic Studies of Modern Islamic Civilization, 2th period, number 2 (series 4), pp. 117-150 [In Persian].
  • Pahlavan, Cengiz (2008), Culture and Civilization, Tehran, Nei publication [In Persian].
  • Pirouzmand Alireza and Khurshidi Mohammad (2018), Structural Components of Islamic Civilization (with a future research approach), Basic Studies of Modern Islamic Civilization, 2th period, Number 1, pp. 329-358 [In Persian].
  • Tamlin, Frederick (2005), selected works of Toynbee, translated by Mohammad Hossein Arya, Tehran, Amir Kabir Publications [In Persian].
  • Toynbee, Arnold Joseph (1977), New Philosophy of History, translated by Bahauddin Pazargadi, Tehran, Foroughi bookstore [In Persian].
  • Khairandish, Abdul Rasool (2019), Man and History, History Education, Number 1, pp. 24-27 [In Persian].
  • Daniel, Glen Edmond (1984), Early Civilizations and the Archeology of Their Origins, Tehran, Institute of Research and Cultural Studies
    [In Persian].
  • Davari Ardakani, Reza (2021), "Science" wants a home to be saved from wandering, Iran newspaper, 27 Azar, pp. 1-16 [In Persian].   Available at: https://www.irannewspaper.ir/?nid=7801&pid=8&type=0
  • Abdul Maliki Hadi and Nizamipour Qadir and Eshairi Taha (2017), "Civilizational theoretician as a strategy for the realization of modern Islamic civilization with an emphasis on Islamic awakening", Basic Studies of Modern Islamic Civilization, 1th period, Number 1, pp. 115-151
    [In Persian].
  • Faraji Elaha and Ghasemi Yarmohammed (2013), a comparative study of Ibn Khaldun's nervousness and social capital, Social Theories of Muslim Thinkers, 4th period, Number 2, pp. 313-335 [In Persian].
  • Ghasemi, Hakim (2016), Islamic Civilization in Transition; The necessity of foresight and strategizing to build a new Islamic civilization, Iran Future Research, 2th period, Number 2, pp. 21-3 [In Persian].
  • Gudarzi, Gholamreza (2019), governance from the perspective of civilization, the specialized quarterly of transcendental governance, 1th period, number 4, pp. 18-26 [In Persian].
  • Gusman, Wilhelm (1971), History of German Culture in Brief, Tehran, Toos Publications [In Persian].
  • Lucas, Henry (1987), History of Civilization, translated by Abdul Hossein Azrang, Tehran, Kayhan [In Persian].
  • Mohammadi, Seyyed Mohammad Hossein (2007), principles and rules governing the course of civilizations with an emphasis on the causes of the fall of civilizations from the perspective of the word of revelation, Tarikh Der Ayeineh Research Quarterly, number 4, pp. 161-184 [In Persian].
  • Motahri, Morteza (2002), Islam and the needs of the times, first volume, Tehran, Sadra Publications [In Persian].
  • Mousavi, Syed Jamal (2007), Toynbee and the theory of the rise and fall of civilizations, Sokhon Tarikh, number 2, pp. 101-116 [In Persian].
  • Maulavi Isa and Siahposh Amir (1402), the drivers of the transition from the stages of modern Islamic civilization and the achievement of a desirable Islamic society in the intellectual system of the Supreme Leader, Contemporary Political Essays, 14th period, Number 1, pp. 1-30 [In Persian].
  • Mehdi, Mohsen (1979), Ibn Khaldun's Philosophy of History, translated by Majid Masoudi, Tehran, Book Translation and Publishing Company [In Persian].
  • Nabawi, Seyyed Abdul Amir (2009), Society in Transition; Review of a concept, Quarterly Journal of Interdisciplinary Studies in Human Sciences, 3th period, Number 1, pp. 193-213 [In Persian].
  • Najafi, Musa (2016), to realize civilization, all the components of civilization must act harmoniously, available in: https://mousanajafi.ir [In Persian].
  • Yukichi, Fukutasawa (2000), Theory of Civilization, translated by Cengiz Pahlavan, Tehran, Giwa Publications [In Persian].
  • Huntington, Samuel (1997), the Clash of Civilizations and the Remaking of World Order, penguin, India.
  • Statements of Supreme Leader (2011), Statements at the Islamic Awakening International Summit, available in: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=17269
  • Statements of Supreme Leader (2000), Statements among professors and students of Qom seminary, available in: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3039
  • Statements of Supreme Leader (2000), for the realization of civilization, all the components of civilization must work in harmony, available in:
  • https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=21451