رویکرد تمدنی اهل‌بیت علیهم‌السلام در ابواب تاریخی بحارالانوار؛ توحید به‌مثابه انگاره هدایت‌گر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار تاریخ، دانشگاه باقرالعلوم (ع)، قم، ایران.

2 استاد تاریخ، دانشگاه باقرالعلوم (ع)، قم، ایران.

3 دانشجوی دکتری معارف اسلامی دانشگاه باقرالعلوم (ع)، قم، ایران.

چکیده

تمدن­ سازی یکی از گفتمان­های نوظهور است که در جوامع علمی اذهان متفکران را به خود جلب کرده است. با توجه به اهمیت ترسیم تمدن بر پایه روایات اهل‌بیت علیهم­السلام، پژوهش حاضر، با روش تحلیل مضمون به گردآوری مضامین و کشف و استخراج رویکرد تمدنی اهل‌بیت علیهم‌السلام در روایات تاریخی از کتاب بحارالانوار پرداخته است. این گزارش‌های تاریخی در کتاب بحارالانوار در بخش تاریخ انبیاء الهی در چهار جلد جمع‌آوری شده است. رویکرد تمدنی به‌مثابه سطح تحلیل در این نوشته به‌عنوان ساختار نظری تحقیق به‌کاررفته است که در آن به دنبال کشف انگاره هدایت‌گر و هویت تمدنی است. نتایج تحقیق نشان می­دهد که توحید، محوری­ترین و جامع­ترین اصل اعتقادی و دینی مطرح‌شده در متون دینی و گفتار و سیره‌ی پیامبران الهی است. با تحلیل و تبیین توحید، این حقیقت نمایان می­شود که توحید متضمن جهت‌دهی به انگیزه­های شخصی و از طرفی متضمن حیات اجتماعی بشر است. لذا، توحید به‌عنوان انگاره هدایت­گر تمدن خود را نشان می­دهد و به جوامع توحیدی یک هویت تمدنی می­بخشد.
 
 
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The civilizational approach of the Ahl al-Bayt (peace be upon them) in the historical chapters of Bihar al-Anwar; Monotheism as a guiding concept

نویسندگان [English]

  • Zahra roohollahiamiri roohollahiamiri 1
  • Mohsen alviri 2
  • Marzieh babakhan 3
1 Assistant Professor of History and Civilization Department, (BOU) University, Qom, Iran
2 Professor of History and Civilization Department, (BOU) University, Qom, Iran.
3 Student of History and Civilization Department, (BOU) University, Qom, Iran
چکیده [English]

Purpose: The present research, with the method of thematic analysis, has collected the themes and discovered and extracted the civilizational approach of Ahl al-Bayt alaihim-as-salam in historical narratives from the book of Bihar al-Anwar. These historical reports are collected in four volumes in the book of Bihar al-Anwar in the section of the history of divine prophets. Civilizational approach as a level of analysis is used in this writing as the theoretical structure of the research, in which it seeks to discover the guiding concept and identity of civilization.  
Methodology: By examining the narrations, the basic themes were extracted according to the civilization indicators. Then these basic themes were placed in the organizing themes according to the subject unity, which are: ontology, anthropology, values, sociology. These themes were defined in two categories: theoretical foundations and structural foundations under the title of comprehensive theme. The tool for extracting themes from the text is the use of various software in this field. In this research, the MAXQDA software was used for the initial stage, and the initial themes were extracted from Bihar Al-Anwar's book and a network of themes was presented. Then, these basic themes were connected in the network of themes and some sub-themes, some main themes
 
and some central themes were obtained, and the structure of the research was adjusted accordingly. The theme that connects all these themes together and gives a civilizational identity to the society is monotheism and the call to it by the divine prophets, which has been mentioned many times in the narrations.
Findings: According to the themes extracted, the theme of monotheism has the largest number of themes. Monotheism is considered as a point of gravity of civilization both in terms of quantity and quality. All themes are connected with the theme of monotheism and find meaning with it. Monotheism is the most central and comprehensive belief and religious principle raised in religious texts and the speech and life of divine prophets. By analyzing and explaining monotheism, the truth is revealed that monotheism involves directing personal motives, and on the other hand, it involves human social life. Therefore, monotheism shows itself as the guiding concept of civilization and gives monotheistic societies a civilizational identity.
Conclusion: In explaining the civilization of monotheism, we are not looking for the spiritual or transcendental dimensions of civilization, but we are looking for the macro works of monotheism in this world and in social systems and human relations in this world. Explaining that believing in monotheism in this world also has functions and results that are different from the results of the other world. In this worldly approach to monotheism, our questions are such as "the moral and human nature of monotheism in human relations", "the unifying effects of monotheism in the world" and "ordering or systematizing the functions of monotheism in Islamic civilization". The civilizational approach of Ahl al-Bayt (peace be upon them) is formed on the basis of monotheism and continues and expands on the basis of monotheism. Therefore, a civilized society is a society in which the leader of the society calls people to follow the divine orders that come within the framework of religion, and the law of the society is the same divine religion, and the people have reached growth and excellence. This society will not be practical unless the people are inside the strong and impenetrable fortress of "There is no God but God". Paying attention to this issue and the place of monotheism opens a new horizon in the studies of modern Islamic civilization for researchers

کلیدواژه‌ها [English]

  • Monotheism
  • Guiding concept
  • Civilizational approach
  • Ahl al-Bayt
  • peace be upon them
  • Bihar al-Anwar
  • ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد (1363)، مقدمه ابن خلدون، قاهره: دارالنهضه.
  • اقبال لاهوری، محمد، احیای فکر دینی در اسلام، ترجمه احمد آرام، تهران: انتشارات کتاب پایا، بی‌تا.
  • امیدی، مهدی (1400)، مؤلفه‌های رویکرد تمدنی و تحلیل تمدنی از الگوی توحیدی منافع دولت اسلامی، چیستی رویکرد تمدنی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  • بابایی، حبیب‌الله (1396)، شاخص‌های تمدن در دو رویکرد عرفی و قدسی، پژوهش‌های تمدن نوین اسلامی، ش دوم، پاییز و زمستان.
  • ------------ (1399)، تنوع و تعدد در تمدن اسلامی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  • بشیری، ابوالقاسم (1388)، انسان در جستجوی کمال، معرفت،
  • بهمنی خدنگ، محمدرضا، مولائی آرانی، مهدی (1400)، چیستی رویکرد تمدنی از عرصه نظر تا صحنه عمل، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  • جاویدی، رقیه (1401)، الگو و نظریه کارآمدی دولت اسلامی با رویکرد تمدنی و تطبیق بر دلالت‌های عملی آن از دیدگاه امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری، دوفصلنامه علمی مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی، دوره 5، ش 1.
  • جوادی آملی، عبدالله (1395)، توحید در قرآن، چاپ هشتم، قم: اسراء.
  • ------------ (1390) وحدت جوامع در نهج‌البلاغه، چاپ سوم، قم: اسراء.
  • خامنه‌ای، علی (1398)، طرح کلی در اندیشه اسلامی، چاپ 23، تهران: صهبا.
  • دورانت، ویلیام جیمز (1385)، تاریخ تمدن، ترجمه احمد آرام و دیگران، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  • رشید، سلیم (1384)، پاسخ آسیا به نظریه برخورد تمدن­ها، ترجمه محمدصادق خرازی، تهران: انتشارات خورشیدآفرین.
  • ساجدی، هادی، پارسانیا، حمید، بابایی، حبیب­الله (1399)، رویکرد تمدنی و شاخصه­های آن از منظر مؤسسه بین­المللی اندیشه اسلامی؛ با تأکید بر دیدگاه تمدنی عمادالدین خلیل، مطالعات اندیشه معاصر مسلمین، دوره 6، ش 11.
  • سبحانی، محمدتقی (1393)، ظرفیت‌های دانش کلام در ظرفیت تمدنی، نقد و نظر، دوره 19، ش 3.
  • سرپرست سادات، ابراهیم (1400)، کمال مردم‌سالاری دینی در اندیشه رهبران انقلاب اسلامی؛ رویکرد تمدنی، دوفصلنامه علمی مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی، دوره 4، ش 1.
  • شریفانی، محمد (1384)، تجلی توحید در ادعیه، اندیشه دینی، ش 15.
  • صلیبا، جمیل (1370)، واژه نامة فلسفه و علوم اجتماعی، ترجمة کاظم برگ سینی و صادق سجادی، تهران :شرکت سهامی انتشار.
  • طباطبایی، محدحسین (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن الکریم، ترجمه محمدباقر موسوی همدانی، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
  • عابدی جعفری، حسن و دیگران (1390)، تحلیل مضمون و شبکه مضمون: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی، اندیشه مدیریت راهبردی، ش 2
  • عبداللهی، یحیی (1393)، فلسفه تاریخ شیعی، قم: کتاب فردا.
  • کاظمی، مجتبی، مظاهری، ابوذر (1395)، الزامات شکل­گیری هویت تمدنی در افق مهدوی، مشرق موعود، دوره دهم، ش 39.
  • مجلسی، محمدباقر (1453ق)، بحارالانوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم السلام، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
  • محسنی، منوچهر (1374)، جامعه‌شناسی عمومی، تهران: کتابخانه مطهری.
  • مصباح، محمدتقی (1393)، معارف قرآن 1، چاپ هفتم، قم: مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى (ره).
  • مطهری، مرتضی (1388)، مجموعه آثار، قم: انتشارات صدرا.
  • معارف، مجید، قرشی، سیده عاطفه، امین ناجی، محمدهادی، دل آفکار، علی‌رضا (1398)، دسته‌بندی روایات تاریخی مجمع‌البیان، مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، دوره 25، ش 66.
  • مکارم، ناصر (1387)، تفسیر نمونه، چ بیست و ششم، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
  • مهدی زاده، حسین (1393)، بینش تمدنی؛ منظومه اعتقادات اجتماعی، چ دوم، قم: کتاب فردا.
  • نصرتی، علی­اصغر (1387)، نظام سیاسی اسلام، چاپ پنجم، قم: مرکز نشر هاجر.
  • نوروزی فیروز، رسول (1394)، تمدن به‌مثابه سطح تحلیل، نقد و نظر، دوره 20، ش 4.

 

  • Ibn Khaldun, Abd al-Rahman ibn Muhammad (1984), Introduction by Ibn Khaldun, Cairo: Dar al-Nahdha. [In Persian]
  • Iqbal Lahori, Muhammad, revival of religious thought in Islam, translated by Ahmad Aram, Tehran: Kitab Paya Publications, B. [In Persian]
  • Omidi, Mehdi (2021), Civilizational Approach Components and Civilizational Analysis of the Monotheistic Model of the Islamic State's Interests, What is the Civilizational Approach, Qom: Research Institute of Islamic Sciences and Culture. [In Persian]
  • Babaei, Habibullah (2016), indicators of civilization in two traditional and sacred approaches, researches on modern Islamic civilization, second volume, autumn and winter. [In Persian]
  • -------------- (2019), Diversity and Multiplicity in Islamic Civilization, Qom: Research Institute of Islamic Sciences and Culture. [In Persian]
  • Bashiri, Abulqasem (2009), Man in Search of Perfection, Marafet, (147).[In Persian]
  • Bahmani Khadang, Mohammad Reza, Moulai Arani, Mehdi (1400), What is the civilizational approach from the field of opinion to the scene of action, Qom: Research Institute of Islamic Sciences and Culture. [In Persian]
  • Javidi, Ruqiyeh (2022), the model and theory of the efficiency of the Islamic state with a civilizational approach and applying it to its practical implications from the point of view of Imam Khomeini (RA) and the Supreme Leader, biannual scientific journal of fundamental studies of modern Islamic civilization, volume 5, (1). [In Persian]
  • Javadi Amoli, Abdullah (2015), Monotheism in the Qur'an, Chapter 8, Qom: Isra'a. [In Persian]
  • -------------- (2013) Unity of communities in Nahj al-Balaghah, third chapter, Qom: Isra'a. [In Persian]
  • Khamenei, Ali (2018), Outline of Islamic Thought, Chapter 23, Tehran: Sohba. [In Persian]
  • Durant, William James (2006), History of Civilization, translated by Ahmad Aram and others, Tehran: Scientific and Cultural Publishing Company.
    [In Persian]
  • Rashid, Salim (2004), Asia's response to the theory of the clash of civilizations, translated by Mohammad Sadegh Kharazi, Tehran: Khurshid Afarin Publications. [In Persian]
  • Sajedi, Hadi, Parsania, Hamid, Babaei, Habibullah (2019), Civilization approach and its characteristics from the perspective of the International Institute of Islamic Thought; Emphasizing the civilizational perspective of Emaduddin Khalil, studies of contemporary Muslim thought, 6th period, (11). [In Persian]
  • Sobhani, Mohammad Taqi (2013), The capacities of knowledge of theology in the capacity of civilization, criticism and comment, 19th period, (3).
    [In Persian]
  • Sadat Sadat, Ibrahim (2021), the perfection of religious democracy in the thought of the leaders of the Islamic Revolution; the civilizational approach, two-quarter scientific journal of fundamental studies of modern Islamic civilization, volume 4, issue (1). [In Persian]
  • Sharifani, Mohammad (2004), The Manifestation of Monotheism in Prayers, Religious Thought, vol. (15). [In Persian]
  • Saliba, Jameel (1991), Glossary of Philosophy and Social Sciences, translated by Kazem Bargh Sini and Sadegh Sajjadi, Tehran: Publishing Company. [In Persian]
  • Tabatabaei, Mohd Hossein (1417 AH), Al-Mizan fi Tafsir al-Qur'an al-Karim, translated by Mohammad Baqer Mousavi Hamdani, Qom: Jamia Modaresin Publications. [In Persian]
  • Abedi Jafari, Hassan and others (2013), Theme analysis and theme network: a simple and efficient way to explain patterns in qualitative data, Strategic Management Thought, Vol. 2 [In Persian]
  • Abdullahi, Yahya (2013), Philosophy of Shiite History, Qom: Kitab Farda. [In Persian]
  • Kazemi, Mojtabi, Mazaheri, Abuzar (2015), Requirements for the formation of a civilizational identity in the Mahdavi horizon, The Promised East, 10th period, Vol. [In Persian]
  • Majlisi, Muhammad Baqir (1453 AH), Bihar al-Anwar al-Jamaa leder Akhbar al-Imam al-Athar (peace be upon him), Beirut: Darahiya al-Tratah al-Arabi. [In Persian]
  • Mohseni, Manouchehr (1995), General Sociology, Tehran: Motahari Library. [In Persian]
  • Misbah, Mohammad Taqi (2013), Quran Education 1, Ch 7, Qom: Imam Khomeini Educational and Research Institute. [In Persian]
  • Motahari, Morteza (2009), Collection of works, Qom: Sadra Publications.
    [In Persian]
  • Ma'arif, Majid, Qorshi, Seyida Atefeh, Amin Naji, Mohammad Hadi, Del Afkar, Ali Reza (2018), Classification of historical narratives of Majam Al Bayan, Historical Studies of Qur'an and Hadith, Volume 25, No. 66. [In Persian]
  • Makarem, Nasser (2007), Tafsir al-Nashon, 26th chapter, Tehran: Dar al-Katb al-Islamiyeh. [In Persian]
  • Mehdizadeh, Hossein (2013), Civilization Insight; System of social beliefs, Ch II, Qom: Kitab Farda. [In Persian]
  • Nusrati, Ali-Asghar (2008), The Political System of Islam, fifth chapter, Qom: Hajar Publishing Center. [In Persian]
  • Nowrozi Firouz, Rasul (2014), Civilization as a level of analysis, criticism and opinion, 20th period, vol. (4). [In Persian]