بررسی و نقد اندیشه تمدنی سید قطب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار الهیات و معارف اسلامی، دانشکده‌ی علوم انسانی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، جمهوری اسلامی ایران

2 استادیار علوم قرآن و حدیث، دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ولی‌عصر (عج) رفسنجان، کرمان، جمهوری اسلامی ایران.

چکیده

ایده­ی سید قطب (1906-1966) برای ایجاد جامعه یا تمدن اسلامی با چالش‌هایی همراه است که چیستی آن‌ها، مسئله‌ی این پژوهش را شکل می‌دهد. روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش، مطالعه‌ی اسنادی است و اطلاعات با روش «توصیف و تحلیل» موردبررسی و نقد قرارگرفته‌اند. بر اساس یافته‌های این پژوهش، اندیشه‌ی تمدنی سید قطب مبتنی بر دو رکن: 1)تقسیم جوامع به اسلامی و جاهلی و انکار وجود جامعه­ی اسلامی بالفعل 2) توسعه‌ی مفهوم توحید به توحید در حاکمیت و تطبیق شریعت است. بر این اساس، او معتقد است تعالی معنوی برای ایجاد جامعه­ی اسلامی کفایت می­کند و ضرورتی برای پیشرفت­های مادی وجود ندارد. اما این دیدگاه‌ با چالش‌های جدی مواجه است. ازجمله: اولاً: جاهلی و غیرمتمدن نامیدن تمام جوامع موجود، خلاف انصاف و حقایق تاریخی است و موجب برخورد و درگیری جوامع با یکدیگر می­شود. ثانیاً: مشروط نمودن توحید به تطبیق شریعت، خلاف آموزه­های پیامبر(ص) و امری بی­سابقه در سنت اسلامی است که سرانجام آن نیز چیزی جز تکفیر و جنگ با تمام مسلمانان و غیرمسلمانان نخواهد بود. ثالثاً: انکار ضرورت پیشرفت­های مادی برای جامعه­ی اسلامی نیز ناشی از تفکر دوگانه­ی او نسبت به تمدن غرب است که از یک سو، به تمدن غرب می­تازد و از سوی دیگر اخذ بی­ضابطه علوم تجربی غربی را مجاز می­داند.  
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reviewing and Criticizing Civilization Thought of Sayyid Qutb

نویسندگان [English]

  • Hasan Zarnooshe Farahani 1
  • Hamed Mostafavi fard 2
1 Assistant Professor of Theology and Islamic Knowledge, Faculty of Humanities, Shahid Rajaee Teacher Training University, Tehran, I.R. Iran.
2 Assistant Professor of Quran and Hadith Sciences, Faculty of Literature and Humanities, Vali-e-Asr University of Rafsanjan, Kerman. I.R. Iran
چکیده [English]

Seyyed Qutb (1966-1906)'s idea to create an Islamic society and civilization is associated with challenges, the nature of whichs is the subject of this research. The method of data collection in this study is a documentary study and the information has been reviewed and critiqued by the method of "description and analysis". Based on the findings of this study, Seyyed Qutb's civilization thought is based on two pillars: 1) the division of societies into Islamic and ignorant and the denial of the existence of an actual Islamic society, and 2) the development of the concept of monotheism to monotheism in the rule and implementation of Sharia. Accordingly, he believes that spiritual excellence is sufficient to create an Islamic society and that there is no need for material progress. But this view faces serious challenges. Including: First: calling all existing societies ignorant and uncivilized is against justice and historical facts and causes conflict. Secondly, making monotheism conditional on the application of the Shari'a is contrary to the teachings of the Prophet (PBUH) and is unprecedented in the Islamic tradition, which in the end will be nothing but takfir and war with all Muslims and non-Muslims.Third: The denial of the necessity of material progress for the Islamic society is also due to his dual thinking towards Western civilization, which on the one hand attacks Western civilization and on the other hand, allows the indiscriminate acceptance of Western experimental sciences.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sayyid Qutb
  • Islamic society
  • Ignorance
  • Governance
  • Takfir
  • ابن خلدون، عبدالرحمن (1352)، مقدمه، ترجمه محمد پروین گنابادی، تهران، بنگاه، ترجمه و نشر کتاب.
  • ابوقتاده، عمر محمود عثمان (بی­تا)، الجهاد و الاجتهاد: تأملات فی المنهج، نسخه اینترنتی.
  • ایزوتسو، توشیهیکو (1380)، مفهوم ایمان در کلام اسلامی، ترجمه زهرا پور سینا، تهران، سروش.
  • بارنارد، فردریک م (1373)، نظریه­های فرهنگ و تمدن در عصر جدید، ترجمه‌ محمدسعید حنایی کاشانی، نامه فرهنگ، شماره 14و 15، صص 74-85.
  • باقری، خسرو (1387)، هویت علم دینی: نگاهی معرفت‌شناختی به نسبت دین با علوم انسانی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  • برزگر، ابراهیم (1392)، استعاره‌ صراط و سکولاریسم در اندیشه سیاسی سید قطب، دوفصلنامه علمی پژوهش‌های سیاست اسلامی، شماره 2، صص11-37.
  • بستان، حسین (1384)، گامی به‌سوی علم دینی (1): ساختار علم تجربی و امکان علم دینی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  • بهنساوی، سالم (1392)، نقد و بررسی اندیشه تکفیر، ترجمه سالم افسری، تهران، احسان.
  • پارسانیا، حمید و ایمان عرفان منش (1391)، روش‌شناسی بنیادین معرفت اجتماعی سید قطب، فصلنامه علمی‌ نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، شماره 2، صص 63-92.
  • پژوهشکده حوزه و دانشگاه (1378)، حوزه و دانشگاه، قم، واحد چاپ و نشر پژوهشکده.
  • پهلوان، چنگیز (1388)، فرهنگ و تمدن، تهران، نی.
  • پیشوایی، محمدهادی (1398)، رویکرد نوسلفی و از بین بردن ظرفیت تمدنی فقه سیاسی اهل سنت، دوفصلنامه علمی مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی، دوره 2، شماره 2، صص 151-178.
  • تافلر، الوین و هایدی تافلر (1374)، به سوی تمدن جدید: تفکر سیاسی در موج سوم، ترجمه محمدرضا جعفری، تهران، سیمرغ.
  • توینبی، آرنولد (1376)، بررسی تاریخ تمدن، ترجمه محمدحسین آریا، تهران، امیرکبیر.
  • جعفری، محمدتقی (1390)، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار علامه جعفری.
  • جوادی آملی، عبدالله (1387)، منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، قم، نشر اسراء.
  • حسنی، سید حمیدرضا، مهدی علی­پور، سید محمدتقی موحد ابطحی (1387)، علم دینی؛ دیدگاه­ها و ملاحظات، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  • خسروپناه، عبدالحسین (1379)، کلام جدید، قم، مرکز مطالعات و پژوهش‌های حوزه علمیه قم.
  • الخطیب، معتز (2009)، سید قطب و التکفیر أزمة أفکار أم مشکلة قراء، قاهره، مکتبة مدبولی.
  • راسل، برتراند (بی‌تا)، علم و مذهب، ترجمه رضا مشایخی، تهران، کتابفروشی دهخدا.
  • رفعت، سید احمد (1991)، النبی المسلح، لندن، ریاض الریس للکتب و النشر.
  • سوروکین، پی تیریم (1377)، نظریه­های جامعه­شناسی و فلسفه­های نوین تاریخ، ترجمه اسدالله نوروزی، رشت، حق‌شناس.
  • سوزنچی، حسین (1387)، جایگاه روش در علم (تاملی انتقادی در باب ماهیت علم در فرهنگ جدید)، فصلنامه علمی راهبرد فرهنگ، شماره 4، صص79-98.
  • سیاوشی، کرم (1389)، ارزش دانش‌های کهن و نوین غیرمسلمانان در اندیشه سید قطب، ماهنامه علمی معرفت، شماره 156، صص 101-118.
  • سیدرضی، محمد بن حسین (1414)، نهج البلاغة، تحقیق صبحی صالح، قم، هجرت.
  • شریعتی، علی (1370)، مجموعه آثار (جلد 11)، تهران، قلم.
  • طبری، محمد بن جریر (1412)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفة.
  • عباس­نژاد، محسن (1388)، پیشرفت علم، مشهد، بنیاد پژوهش­های قرآنی حوزه و دانشگاه.
  • عزام، عبدالله (بی­تا)، عملاق الفکر الاسلامی: شهید سید قطب، پاکستان، مرکز شهید عزام الاعلامی.
  • عسگری خانقاه، اصغر و محمد شریف کمالی (1378)، انسان­شناسی عمومی، تهران، سمت.
  • غزالی، ابو حامد (بی­تا)، المستصفی من علم الاصول، بیروت، دار صادر.
  • قطب، سید (2006)، السلام العالمی و الاسلام، قاهره، دار الشروق.
  • قطب، سید (1425)، فی ظلال القرآن، بیروت، دار الشروق.
  • قطب، سید (1979)، معالم فی الطریق، بیروت، دار الشروق.
  • کپل، ژیل (1371)، پیامبر و فرعون، ترجمه حمید احمدی، تهران، کیهان.
  • گلشنی، مهدی (1394)، از علم سکولار تا علم دینی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  • گلشنی، مهدی (1385)، علم و دین و معنویت در آستانه قرن بیست و یکم، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  • مطهری، مرتضی (1385)، مجموعه آثار، تهران، صدرا.
  • مظاهری، ابوذر و محمد هادی پیشوایی (1398)، تلقی غلط از جاهلیت در نوسلفیه و نقش آن در عدم فهم تمدن اسلامی، دو فصلنامه علمی مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی، دوره 2، شماره 1، صص 211-238.
  • ملازاده، رضا و حمید ایماندار (1396)، بررسی تطبیقی مبانی کلامی سید قطب و سلفیه در مباحث توحید و تکفیر، فصلنامه علمی تحقیقات کلامی، شماره 16، صص 115-132.
  • منذری، حافظ عبدالعظیم (1389)، مختصر صحیح مسلم، تحقیق محمد ناصر‌الدین الالبانی، کویت، وزارت اوقاف و امور اسلامی.
  • مهدی­نژاد، سید رضا و سید علیرضا واسعی (1397)، درآمدی انتقادی بر دیدگاه سید قطب درباره جوامع متمدن و غیر متمدن، دوفصلنامه علمی تاریخ و فرهنگ، شماره 101، صص 65-83.
  • ویل دورانت، ویلیام جیمز (1372)، تاریخ تمدن، ترجمه احمد آرام، تهران، انقلاب اسلامی.
  • هانتینگتون، ساموئل (1378)، برخورد تمدن­ها و بازسازی نظم جهانی، ترجمه محمدعلی رفیعی، تهران، دفتر پژوهش­های فرهنگی.
  • یوکیجی، فوکوتساوا (1379)، نظریه تمدن، ترجمه چنگیز پهلوان، تهران، گیو.