شکل‌گیری دولت قانون‌مدار اسلامی؛ چالش‌ها و فرصت‌ها در روند تحقق الگوی تمدن نوین اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیارگروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

بر اساس دیدگاه آیت‌الله خامنه‌ای، ایجاد دولت اسلامی، سومین مرحله در تحقق تمدن نوین اسلامی است که قانون­مداری ازجمله ویژگی­های آن می‌باشد. نقش قانون و قانون‌مداری در تولد و اعتلای تمدن، بسیار برجسته است. قانون همچون خون در رگ­های جامعه بوده و استحکام و ماندگاری تمدن در گرو قانون مطلوب و وفاداری زمامداران و آحاد جامعه به آن است. به همین دلیل در مقاله‌ی پیشرو، با بهره‌گیری از روش توصیفی-تحلیلی به دنبال پاسخ‌یابی به این سؤال هستیم که چالش­ها و فرصت­ها در روند شکل­گیری دولت قانون­مدار اسلامی به‌عنوان سومین مرحله از الگوی تمدن نوین اسلامی کدامند؟ یافته‌های پژوهش گویای آن است که ظرفیت‌های موجود در دین اسلام و به‌خصوص فقه شیعه، به‌عنوان فرصت در پیش برد روند تشکیل دولت قانون‌مدار اسلامی و تعارض­های ذاتی و مبنایی میان قانون در معنای مدرن آن با شریعت و ابهام در مناسبات میان فتوا و قانون ازجمله چالش­های پیشرو است.  
 
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Formation of the Islamic rule of law; Challenges and opportunities in the process of realizing the model of modern Islamic civilization

نویسنده [English]

  • Nafiseh al-sadat Ghaderi
Assistant Professor Science and Research Branch Islamic Azad University, Tehran, IR Iran.
چکیده [English]

According to the Ayatollah Khamenei's view, the third stage in the realization of the new Islamic civilization is the creation of an Islamic state, which is characterized by the rule of law. The role of law and rule of law in the birth and promotion of civilization is very prominent. The law is like blood in the veins of society and its strength and the survival of civilization depend on the desired law and the loyalty of individuals in it. For this reason, in the present article, we seek to answer the question in a descriptive-analytical manner: what are the challenges and opportunities in the process of forming an Islamic rule of law as the third stage of the model of modern Islamic civilization? The findings of the study indicate that the existing capacities in Islam and especially Shiite jurisprudence as an opportunity to advance the process of formation of the Islamic rule of law and the inherent and fundamental conflicts between law in its modern meaning and sharia and ambiguity in the relationship between fatwa and law. Among the challenges ahead.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic state
  • modern Islamic civilization
  • rule of law
  • jurisprudence
  • state building
اسدی، حمید، محمدجواد جاویدی و محمدحسین دری کفرانی (1391)، «پژوهشی پیرامون نسبت سنجی حاکمیت قانون در قاموس قانون اساسی و نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران»، پژوهشنامه حقوق اسلامی، پاییز و زمستان، شمارۀ دوم، (پیاپی 36)، صص26-5.
اسماعیلی، محسن (1391)، دین و قانون: بررسی کارکرد و نقش دین در حوزۀ قانون و قانون‌گذاری، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
بهرامی­مقدم، سجاد و مهدیه حیدری (1399)، «چالش‌های فراروی تمدن اسلامی در رویارویی با نظام وستفالیایی غربی»، دوفصلنامه ی علمی مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی، دوره‌ی 3، شماره‌ی 1 – شماره‌ی پیاپی5، بهار و تابستان، صص 87-122.
بیگدلی، عطاءالله (1394)، قانون‌شناسی؛ درآمدی بر وضعیت حقوق در ایران، تهران، مؤسسه‌ی اشراق.
جنتی، احمد (1367)، «حکومت اسلامی و قانون‌گذاری، در حکومت در اسلام»، مجموعه‌ی مقالات سومین و چهارمین کنفرانس اندیشه‌ی اسلامی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
حسین­پور، داوود، فتاح شریف­زاده، وجه­الله قربانی­زاده و یوسف زال (1399)، «مؤلفه­های تدوین خط‌مشی‌های عمومی در دولت اسلامی با رویکرد تمدن‌سازی نوین اسلامی (با محوریت بیانات مقام معظم رهبری)»، دوفصلنامه علمی مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی، دوره‌ی 3، شماره‌ی1، شماره‌ی پیاپی5.
حقیقت، صادق (1394)، فقه سیاسی و دموکراسی، فصلنامه اندیشه سیاسی در اسلام، شماره‌ی4، صص 71-35.
خراسانی، رضا (1394)، هم‌نشینی حق و حکم در فقه سیاسی معاصر، رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، سال ششم، شماره‌ی3 (پیاپی41)، بهار 1394، صص96-70
زارعی، محمدحسین (1380)، حاکمیت قانون در اندیشه­های سیاسی و حقوقی، نامه مفید، سال هفتم، شمارۀ 26، تابستان1380، صص 68-51
زرگری‌نژاد، غلامحسین (1374)، رسائل مشروطیت، تهران، انتشارات کویر.
سبحانی، جعفر(1370)، مبانی حکومت اسلامی، ترجمه داوود الهامی، قم، مؤسسه علمی و فرهنگی سیدالشهدا علیه‌السلام.
سجادی، عبدالقیوم (1392)، فقه و قانون‌گذاری؛ ظرفیت‌ها و محدودیت‌ها، در: فقه و قانون، تهران، مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی.
شمس‌الدین، محمدمهدی (1378)، «اجتهاد و آزادی نظر قانونی»، ترجمه‌ی محمدحسین شمسایی، اندیشۀ حوزه، شماره‌ی20، قابل‌دسترسی در پرتال جامع علوم انسانی، تاریخ بازدید: 10/5/97
صدر، محمدباقر (1408ق)،  اقتصادنا، المجمع العلمی للشهید الصدر(قدس سه)، چاپ دوم.
صدر، محمدباقر (1417ق)، اقتصادنا، تحقیق عبدالحکیم ضیاء، علی‌اکبر ناجی، سید محمد حسینی و صابر اکبری، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
صدر، محمدباقر (1424ق)، اقتصادنا(موسوعة الشهید الصدر)، ج3، قم، مرکز البحاث و الدراسات التخصصیة للشهید الصدر، چاپ اول.
طباطبایی، جواد (1391)، تأملی دربارۀ ایران، جلد دوم، نظریۀ حکومت قانون در ایران، بخش نخست: مکتب تبریز و مبانی تجددخواهی، تهران، انتشارات مینوی خرد.
غفاری، هدی (1390)، نگاهی دوباره به برداشت­های شکلی و ماهوی از حاکمیت قانون، مجله‌ی تحقیقات حقوقی، شماره‌ی 5، صص 366-335.
فوزی، یحیی (1394)، اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)، تهران، نشر معارف.
فیرحی، داوود (1388)، نشست بررسی تطبیقی نظریه سیاسی مرحوم محقق نائینی و مرحوم صدر، سایت فهیم، تاریخ بازدید: 28/5/96. www.fahimco.com.
فیرحی، داوود (1399)، مفهوم قانون در ایران معاصر (تحولات پیشا مشروطه)، تهران، نشر نی.
قربان نیا، ناصر (1392)، «الزامات تقنین بر پایۀ فقه»، دین و قانون، شماره‌ی 2، زمستان، ص 76-59.
گرجی، علی‌اکبر (1387)، «حاکمیت قانون در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران: امکان‌سنجی یک نظریه»، تحقیقات حقوقی، شماره‌ی 48، پاییز و زمستان، صص184-107.
گرجی، علی‌اکبر (1388)، در تکاپوی حقوق اساسی، حاکمیت قانون و حقوق اساسی، تهران، انتشارات جنگل.
مرکز مالمیری، احمد (1385)، حاکمیت قانون(مفاهیم، مبانی و برداشت­ها)، تهران، مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی.
محمودی،سیدعلی (1394)، «نسبت دین و قانون؛ واگرایی‌ها و هم‌گرایی‌ها، میزگردی با حضور سید علی محمودی، حسین واله و رحیم نوبهار»، سخن ما، شماره‌ی هفتم، مهر، صص 42-31.
مطهری، مرتضی (1378)،  آشنایی با علوم اسلامی، جلد دوم، تهران، انتشارات صدرا.
میرموسوی، علی (1384)، اسلام سنت دولت مدرن: نوسازی و تحول در اندیشۀ سیاسی معاصر شیعه، تهران، نشر نی.
نائینی، محمدحسین (1361)، تنبیه الامه و تنزیه المله، به کوشش محمود طالقانی، تهران، شرکت سهامی انتشار.
نوری، محمدموسی (1383)، قانون­مداری در سیرۀ نبوی، فصلنامۀ معرفت، شماره‌ی 86، صص33-23.
هاشمی، محمد (1384)، حقوق بشر و آزادی­های اساسی، تهران، نشر میزان.