نظریه «تمدن نوین اسلامی» از رویکرد فلسفی- نظری تا رویکرد تاریخی- نظری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد علوم سیاسی پژوهشکده‌ی اندیشه‌ی سیاسی، انقلاب و تمدن اسلامی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

نظریه «تمدن نوین اسلامی»، دربردارنده دو بعد تمدنی و اسلامی است که درون خود اندیشه تعالی، تمدن برتر، تکامل و هویت را دارد. اگرچه تا کنون از تمدن نوین اسلامی سخن به میان آمده؛ کمتر در قالب و چهارچوب نظریه عنوان شده است. حرکت به سمت تمدن نوین اسلامی با طرح مباحث نظری امکانپذیر است. لذا نگارنده بر آن شد تا از دریچه فلسفی و تاریخی پرتویی بر این نظریه بیافکند. همان‌طور که اشاره رفت این نظریه در دوسطح کلان قابل احصا است؛ سطح اول به‌عنوان سطح مبنایی و بنیادی، شامل دستگاه نظری و مفهومی است که در بافتی از فلسفه‌ی تاریخ، پرورانده خواهد شد. سطح دوم هم معطوف به خوانشی تاریخی از تمدن اسلامی است. مفروض نظریه آن است که رویدادهای تاریخی، در بطن خود پیوستگی و تکامل دارند و هرگز حوادثی گسسته و جدا از هم نیستند؛ عصر بیداری اسلامی که از حدود دویست سال پیش کل جهان اسلام را در برگرفته است نهایتا به وقوع انقلاب اسلامی ایران منجر شد. انقلاب اسلامی محصول منازعه‌ی تاریخی جهان اسلام با تمدن غرب و برخوردار از ظرفیت‌های نهفته‌ی دین اسلام در خلق یک نظام سیاسی مبتنی‌بر سنت دینی در عصر مدرن است و می‌تواند مولد «تمدن نوین اسلامی» باشد. این انقلاب که با ایجاد نظام سیاسی جمهوری اسلامی خود را تثبیت کرد، در مرحله طلیعه و بسط موج چهارم تمدن اسلامی به‌عنوان مقدمه‌ی ظهور حضرت حجت (عج) و آرمان الهی مهدویت برای پایان تاریخ خواهد بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Theory of Modern Islamic Civilization from Philosophical-Theoretical Approach to Historical-Theoretical Approach

نویسنده [English]

  • Mosa Najafi
Professor of Political Science, Institute of Political Thought, Revolution and Islamic Civilization, Institute of Humanities and Cultural Studies, Tehran, I.R. Iran.
چکیده [English]

The theory of "new Islamic civilization" includes two dimensions of civilization and Islam, which has within itself the idea of transcendence, superior civilization, evolution and identity. This theory is the plan of the religious world and the renewal of the religious covenant, and ultimately promotes the evolution of several dimensional for human beings. to move towards the new Islamic civilization, first, the way must be determined by theorizing. Therefore, the author decided to shed light on this theory from a philosophical and historical perspective. this theory can be survey on two macro levels; The first level, as the basic level, includes the philosophy of history. The second level focuses on a historical reading of Islamic civilization. The theory assumes that historical events are continuous and evolving and are never discrete events. The era of Islamic awakening, which has covered the entire Islamic world for about two hundred years, finally led to the Islamic Revolution of Iran. The Islamic Revolution is the product of the historical conflict between the Islamic world and Western civilization and has the latent potential of Islam to create a political system based on religious tradition in the modern era and can be the product of a "new Islamic civilization.

کلیدواژه‌ها [English]

  • New Islamic Civilization
  • Evolution
  • Philosophical and Historical Approach
  • Islamic Revolution
  • Mahdism
ابن درید(بی‌تا)، جمهره اللغه، بیروت: دارالعلم للملایین.
ابن سیده(1421 ه.)، المحکم و المحیط الأعظم، المحقق: عبدالحمید هنداوی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن فهد حلی، احمد بن محمد(1407 ق.)، عدة‌الداعی و نجاح‌الساعی. تصحیح احمد موحدی قمی. بیروت: دارالکتب الإسلامی.
ابن منظور، محمدبن مکرم(بی‌تا)،  لسان العرب، بیروت: دارالصادر.
ابن ندیم، محمدبن اسحاق(١٣۴۶)، الفهرست، ترجمه محمدرضا تجدد. تهران: چاپخانه بانک بازرگانی ایران.
بابایی، احمد علی(1382)، برگزیده تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب‌الاسلامیه.
بابایی، حبیب­الله(1393)،  کاوش­های نظری در الهیات و تمدن، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
بستانى، فواد افرام‏(1375)، فرهنگ ابجدی‏، چاپ: دوم‏‏، تهران: نشر اسلامی.
بهنام، جمشید(1383)، ایرانیان و اندیشه تجدد، تهران: نشر پژوهش فرزان روز.
تمدن‌سازی نوین اسلامی در نگاه رهبر معظم انقلاب اسلامی، 25 اسفند 1397، خبرگزاری صدا و سیما: http://www.iribnews.ir/fa/news/2376244
الجوهری، ابونصر(1404)، الصحاح، محقق: احمد عبدالغفورعطار، بیروت: دارالعلم.
جهان­بین، فرزاد(1398)، درس­گفتار تمدن نوین اسلامی، تهران: انتشارات آفتاب توسعه.
حقدار، علی اصغر‌(1384)، قدرت سیاسی در اندیشه‌ ایرانی، تهران: کویر.
حیدرى، محمد(1381)، معجم‌الأفعال‌المتداولة، المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه‏، قم‏: چاپ اول.
خاکی قراملکی، محمدرضا (1396)، تحلیلی انتقادی بر نظریه امتناع علم دینی و تمدن‌سازی با غلبه تفکرتئولوژیک و حوالت تاریخی مدرنیته، دوفصلنامه علمی مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی، دوره 1، شماره 1، تهران: دانشگاه شاهد.
خامنه­ای، سید علی، بیانات مقام معظم رهبری  در دیدار جمعى از دانشجویان، 20/4/94: www. farsi.khamenei.ir.
خامنه­ای، سیدعلی، بیانات رهبری در دیدار جوانان استان خراسان شمالی، 23/7/91: www. farsi.khamenei.ir.
خمینی، روح‌الله(1368). صحیفه امام، جلد بیست و یک، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
رجبی، علی اصغر(1398)، تمدن نوین اسلامی، چالش­ها و راهبردها، تهران: دفتر نشر معارف مقام معظم رهبری در دانشگاه­ها.
رئیس‌نیا، رحیم(1379)، آذربایجان در سیر تاریخ ایران از آغاز تا اسلام، تهران: مبنا.
شاکری، خسرو(1387)، تاریخ نویس متدیک، مجله بخارا، شماره 65.
شریعتی محمد تقی(1346)، تفسیر نوین، تهران: شرکت سهامی انتشار.
شریف، میان(١٣۶٧)، تاریخ فلسفه در اسلام، تصحیح نصرالله پورجوادی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
شفابخش، علی(1391)، کارکرد فلسفه اسلامی در مقام آزاداندیشی و رهایی از تقلید فکری، معرفت، سال بیست و یکم، شماره 175، صص57-72.
شیرودی، مرتضی(1383)، اندیشه‌های سیاسی مسلمانان، قم: یاقوت.
صاحب ابن عباد(بی‌تا)، المحیط فی‌اللغة، بیروت: عالم‌الکتب.
صفا، ذبیح الله(۱۳۷۱)، تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی تا اواسط قرن پنجم، تهران: دانشگاه تهران.
طباطبایی، محمد حسین(1387)، روابط اجتماعی در اسلام به ضمیمه چند رساله دیگر، ترجمه محمد جواد حجتی کرمانی، قم: بوستان کتاب.
طبرسی، فضل بن حسن(1360)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق از رضا ستوده، تهران: فراهانی.
طوسی، محمد بن‌الحسن(1414ق)، الأمالی، تصحیح مؤسسة البعثة، قم: دارالثقافة.
طوسی، نصرالدین(1387)، اخلاق ناصری، تصحیح: علیرضا حیدری و مجتبی مینوی طهرانی، چاپ ششم، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
عبدالملکی، هادی؛ نظامی­پور، قدیر و عشایری، طاها(1396)، نظریه‌گذار تمدنی به­مثابه راهبردی برای تحقق تمدن نوین اسلامی با تأکید بر بیداری اسلامی، دوفصلنامه علمی مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی، دوره 1، شماره 1، تهران: دانشگاه شاهد.
عزتی، ابوالفضل(1385)، نفوذ اسلام در اروپا در قرون وسطی، قم: انتشارات دارالتبلیغ اسلامی.
غلامی، رضا(1396)، فلسفه‌ی تمدن نوین اسلامی، تهران: انتشارات سوره مهر.
فوکو، میشل(1377)، ایرانی‌ها چه رویایی در سر دارند؟، ترجمه حسین معصومی همدانی، چاپ دوم، تهران: هرمس.
فیروزآبادی، ابوطاهر مجدالدین محمد(بی‌تا)، قاموس المحیط، بیروت: دارالکتب العلمیه.
قمری بخاری، حسن بن نوح(١٣٨٧)، التنویر، تحقیق محمد مهدی اصفهانی، تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران.
کچویان، حسین(1391)، انقلاب اسلامی ایران و انفتاح تاریخ، تهران: انتشارات سوره مهر.
کریستین سن، آرتور(1368)، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمى،. تهران‏: دنیاى کتاب.
گوتاس، دیمیتری(‌1381)، تفکر یونانی، ‌فرهنگ عربی، ‌ترجمه محمد سعید حنایی کاشانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
لوبون، گوستاو(1396)، تمدن اسلام و عرب، ترجمه محمدتقی فخر داعی‌گیلانی، تهران: دنیای کتاب.
لی، آلدو میه(1371)، علوم اسلامی و نقش آن در تحولات علمی جهان، ترجمه محمدرضا شجاع رضوی و اسدالله علوی، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
متز، آدام(1364)، تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری، ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران: انتشارات امیرکبیر.
مجلسی، محمد باقر(1403 ق)، بحارالأنوارالجامعة لدرر أخبارالأئمة‌الأطهار، بیروت: دارإحیاء‌التراث‌العربی.
مطهری، مرتضی(بی‌تا)، مجموعه آثار استاد شهید مطهرى، ‏بی­جا.
http://ieks.ir/content/cid/10379
مظاهری سیف، حمیدرضا(1383)، «نظریه قرآن در باب چیستی علم؛ نیم‌نگاهی به نهضت تولید علم»، معرفت، شماره 83، صص80 - 90.
نائینی، محمد حسین(1359)، تنبیه‌الامه و تنزیه‌المله، با مقدمه و توضیحات سید محمود طالقانی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
نبوی، عباس(1383)، درآمدی بر آزاداندیشی و نظریه‌پردازی در علوم دینی، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
نجفی، موسی و امیر اعتمادی بزرگ، (بهار1398)، مؤلفه‌های مکتب سیاسی امام رضا (علیه‌السلام) در افق تمدن اسلامی، فصلنامه فرهنگ رضوی، دوره 7، شماره 1.
 نجفی، موسی(1387)، تکوین و تکون هویت ملی ایرانیان، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
نجفی، موسی و غلامی، رضا(1397)، انقلاب اسلامی و نقش محوری در شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی با تأکید بر دکترین امامت، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، شماره 55، صص 140-121.
نجفی، موسی(1390)، تمدن برتر؛ نظریه‌ی تمدنی بیداری اسلامی و طرح عالم دینی، اصفهان: آرما.
نجفی، موسی(1390)، فلسفه تکامل بیداری اسلامی و جوهر افول‌یابنده تمدن غرب، نشریه جستارهای سیاسی معاصر، سال دوم، شماره دوم، صص 73-90.
نجفی، موسی(1392)، نظریه‌ی تمدن جدید اسلامی؛ فلسفه‌ی تکامل تمدن اسلامی و جوهر افول یابنده‌ی تمدن غرب، اصفهان: آرما.
 نجفی، موسی(1394)، فلسفه تحول تاریخ در شرق و غرب تمدن اسلامی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
نجفی، موسی(1395)، انقلاب فرامدرن و تمدن اسلامی(موج چهارم بیداری اسلامی)، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
نجفی، موسی(1396)، تمدن رضوی؛ مؤلفه‌های تمدن‌ساز در مکتب سیاسی امام رضا(علیه­السلام)، اصفهان: آرما.
وحدت، فرزین(1383)، رویارویی فکری ایران با مدرنیت، ترجمه مهدی حقیقت‌خواه، تهران: ققنوس.
یکتایی، مجید(بی­تا)، تاریخ تمدن و فرهنگ، تهران: انتشارات گوتنبرگ.
یوکیچی، فوکوتساوا(1379)، نظریه تمدن، ترجمه چنگیز پهلوان، چاپ دوم، تهران: نشر اگه.