تحلیل مؤلفه‌ها و مصادیق فقه تمدن‌ساز در منظومه‌ی فکری آیت‌الله خامنه‌ای

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه بزرگمهر قائنات، قائنات، ایران.

2 استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه بزرگمهر قائنات، قائنات، ایران

چکیده

در عصر حاضر با توسعه ارتباطات و شیوع رسانه­های ارتباط‌جمعی و ظهور مکاتب گوناگون فکری، بحث از تفوق تمدنی و گفتمان برتر فکری از حیثیت ویژه­ای برخوردار شده است. در این میان از نظر بسیاری از دانشمندان مسلمان، تعالیم مترقی شریعت، به‌مثابه تئوری اداره انسان از بدو حیات تا لحظه ممات، نیکوترین راهبرد و استوارترین شیوه برای عینیت بخشیدن به تمدن برتر محسوب شده و یگانه راهکار مورد وثوق در برابر استیلای تمدنی غرب، برکشیدن و شناسایی و تبیین مؤلفه­های تمدنی شریعت و ازجمله فقه اسلامی می­باشد. نوشتار حاضر با عنایت به‌ضرورت بحث و نیز خلأ پژوهشی موجود، در جستاری مسئله­محور و با اتخاذ روش توصیفی- تحلیلی، با هدف پاسخ به این پرسش شکل‌گرفته است که مؤلفه­های گفتمان فقه تمدنی در بیانات و آثار مقام معظم رهبری شامل چه مواردی می­شود. نیک پیداست که موضع ایشان در باب مؤلفه­های فقه تمدنی ازاین‌جهت حائز اهمیت شایان است که معظم­له در طول سالیان از رهگذر مدیریت جامعه، تجارب ارزشمندی کسب نموده و با تأسی به آموزه­های دینی، پیاده­سازی تعالیم راهبردی شریعت را مدنظر قرار داده­اند؛ لذا تبیین رویکرد ایشان می­تواند به‌مثابه الگویی درخشان فراروی مدیران جامعه در جهت پیشبرد راهبردهای کلان نظام اسلامی قرار گیرد. نوشتار حاضر پس از استقصا در آرای مقام معظم رهبری، گفتمان فقه تمدنی را در پنج محور در آرای ایشان بازشناسی و معرفی کرده است: 1. حقوق شهروندان غیرمسلمان 2. حقوق اقلیت‌های مذهبی 3. اهتمام به عنصر زمان و مکان 4. ضرورت ایجاد فقه­های مضاف 5. بهره­گیری از پتانسیل­های فقه حکومتی.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Analysis of the components and examples of civilizational jurisprudence in the intellectual system of Ayatollah Khamenei

نویسندگان [English]

  • Ali Mohammadian 1
  • Morteza Keshavarzi Valdani 2
1 Assistant Professor of Jurisprudence and Islamic Law, Bozormehr Qaenat University, Qaenat, Iran
2 Assistant Professor of Jurisprudence and Islamic Law, Bozormehr Qaenat University, Qaenat, Iran.
چکیده [English]

Purpose: Given that Islamic teachings can always be considered as the best options for objectifying a progressive civilization that involves human happiness and in this regard the knowledge of jurisprudence has a special place; therefore the purpose of this article is to understand the nature of civilization-building jurisprudence as well as to explain its place and to try to explain its components from the perspective of the Supreme Leader of the Islamic Revolution who practically administer and take measures of the Islamic Society. Therefore, the present article, by delaying the statements of the supreme leader and studying his works, seeks to extract the axes of civilized jurisprudence in his head.
Methodology: The present research is of a fundamental type and the method used in it is descriptive-analytical. The data collection was done in a library way, and the authors, after explaining the main concept of the discussion, explained and identified the existing documents related to the topic of the article and then analyzed the evidence.
Findings: The axes of civilized jurisprudence in the statements of the supreme leader can be examined in five axes: 1- to address the rights of non-Muslim citizens, including the equality of the diyah of the people of the book with the diyah of Muslims. 2-to address the rights of religious minorities, including the sanctity of insulting the sanctities of the Sunnis. 3-attention to the element of time and place in the process of ijtihad. 4-the need to create additional jurisprudence, which is considered among the necessities of civilized jurisprudence. 5-harnessing the capacities of governmental jurisprudence in the direction of civilized jurisprudence.
Conclusion: Civilized jurisprudence is a holistic approach to jurisprudence and Sharia and is appropriate to the requirements of modern life and the developments of human life. In this context, the supreme leader believes that the new Islamic Civilization means Strategic Development and progress in all aspects of Muslim life. In his view, the goal and philosophy of civilized jurisprudence is to create psychological peace for the Islamic Society, which will also be accompanied by the development of scientific and material manifestations; so if religion is concerned with globalization and intends to give a plan for humanity towards a higher life, it must take the civilization process based on the assumption of the community of religion.

کلیدواژه‌ها [English]

  • jurisprudence
  • civilization
  • religious teachings
  • The Supreme Leader
  • civilized jurisprudence

مراجع

  • ابن قدامه، عبدالله، بی‌تا، المغنی، دارالکتب العربی، بیروت.
  • ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، 15 جلد، دارالفکر للطباعة و النشر، بیروت، سوم.
  • ابن­خلدون، عبدالرحمن بن محمد (بی‌تا)، مقدمة ابن خلدون به کوشش علی عبدالواحد، قاهرة، دارنهضة.
  • آشوری، داریوش (1381)، تعاریف و مفهوم فرهنگ، تهران، انتشارات آگاه.
  • بحرانى، یوسف بن احمد (1405ق)، الحدائق الناضره، انتشارات اسلامى، قم، چاپ دوّم.
  • جعفرى، محمد تقى (1418ق)، منابع فقه، تهران، مؤسسه نشر کرامت.
  • جمالی، مصطفی (1401)، «مهندسی تمدن اسلامی از نگاه حکیم تمدن (آیت‌الله خامنه‌ای)»، پژوهشهای گفتمان تمدنی انقلاب اسلامی، سال دوم، بهار و تابستان.
  • جوادی آملی، عبدالله (1392)، استفتائات، نشر اسراء، قم.
  • جوهرى، اسماعیل بن حماد (1410ق)، الصحاح تاج­اللغة و صحاح­العربیة، دارالعلم للملایین، بیروت، ‏اول.
  • حکیم، سید محسن طباطبائی (۱۳۸۱ق)، مستمسک العروة الوثقی، مؤسسه دارالتفسیر، قم.
  • حمزة بن علی ابن زهره حلبی (1417ق)، غنیة النزوع، مؤسسة الامام الصادق، قم، چاپ اول.
  • خامنه‌ای، سید علی (1415ق)، أجوبه الاستفتائات، دارالنباء، چاپ اول.
  • خمینی، روح­الله (1385)، صحیفه امام، تهران، مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چهارم.
  • ---------- (1423ق)، ولایت‌فقیه، تهران، مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
  • خوانسارى، سید احمد بن یوسف (1405ق)، جامع المدارک، 7 جلد، اسماعیلیان، قم، دوم.
  • خویی، ابوالقاسم (بی‌تا)، مصباح الفقاهة(المکاسب)، 7 جلد، بی­جا.
  • ---------- (1410ق)، منهاج الصالحین، نشر مدینة العلم، قم، بیست و هشتم.
  • سروش، عبدالکریم (1378)، بسط تجربه نبوی، تهران، مؤسسه فرهنگی صراط.
  • علم الهدی، سید مرتضی (1415ق)، الانتصار، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، چاپ اول.
  • شهید اول، محمد بن مکى عاملی (1419ق)، ذکرى الشیعة فی أحکام الشریعة، مؤسسه آل البیت، قم، دوم.
  • شیخ طوسی، محمد بن حسن (1387ق)، مبسوط، المکتبة الرضویة، تهران.
  • طباطبایی حائرى، سیدعلى بن محمد (1418ق)، ریاض المسائل، 16جلد، مؤسسه آل البیت، قم، اول.
  • طریحى، فخرالدین (1416ق)، مجمع البحرین، کتابفروشى مرتضوى، تهران، دوم.
  • عاملى، سید جواد (1419)، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، انتشارات ‏اسلامى، قم، چاپ دوّم.
  • علامه حلی، حسن بن یوسف (1420ق)، تحریر الأحکام الشرعیة، قم، مؤسسه امام صادق (ع).
  • عمید زنجانى، عباسعلى (1421ق)، فقه سیاسى، ج3، تهران، امیرکبیر.
  • فلاح تفتی، فاطمه (1401)، «مبانی و قواعد فقهی حاکم بر عقلانیت و همگرایی مسلمانان در تمدن نوین اسلامی»، مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی، دوره 5، شماره 2، پاییز و زمستان.
  • قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
  • قانون مجازات اسلامی (مصوب 1392).
  • قرطبی، محمد بن احمد (1405ق)، الجامع لاحکام القرآن، مؤسسة التاریخ العربی، بیروت.
  • کارشناس، علی و دیگران (1401)، «نقد انگارۀ اسلام رحمانی به‌مثابه‌ی چالش فقه تمدنی با تأکید بر آرای امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی)»، مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی، دوره 5، شماره 2، پاییز و زمستان.
  • کارشناس، علی (1399)، «نقش مبانی فقه تمدن ساز اسلامی در ایجاد وحدت امت بر اساس منظومه فکری مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی)»، علم و تمدن در اسلام، سال اول، شماره 4، تابستان.
  • مجتهد شبستری، محمد (1377)، راه نو، سال اول، شماره 19
  • محقق اصفهانی (هندى)، محمد بن حسن (1416ق)، کشف اللثام، دفتر انتشارات، قم، اول.
  • مصطفوی، حسن (1385)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، مرکز نشر آثار علامه مصطفوی.
  • مطهری، مرتضی (1381)، آشنایی با علوم اسلامی (جلد 1)، انتشارات صدرا، تهران، هشتم.
  • ---------- (1380)، پانزده گفتار، قم، صدرا، اول.
  • ---------- (1372)، مقدمه‏ای بر جهان‌بینی اسلامی، مجموعه آثار، تهران، انتشارات صدرا.
  • مکارم شیرازی، ناصر (1386)، زندگی در پرتو اخلاق، نسل جوان، قم.
  • ---------- (1427ق)، دائرة‌المعارف فقه مقارن، قم، انتشارات مدرسه امام على (ع).
  • نجفى، محمدحسن (1404 ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، هفتم.
  • نصر، سید حسین (1382)، جوان مسلمان و دنیای متجدّد، تهران، طرح نو.
  • واسطی، عبدالحمید (1399)، «اجتهاد تمدنی؛ منطق فهم دین در مقیاس تمدن سازانه (چیستی، امکان و چگونگی)»، تحقیقات بنیادین علوم انسانی، سال ششم، شماره 2، تابستان.
  • ولایتی، على­اکبر (1382)، پویایى فرهنگ و تمدن اسلام و ایران، تهران، مرکز اسناد و خدمات پژوهش.
  • Ibn Qudama, Abdullah, N.d, Al-Mughanni, Dar al-Kotob al-Arabi, Beirut
    [In Persian].
  • Ibn Manzoor, Muhammad ibn Mokaram (1414 AH), Lessan al-Arab, 15 volumes, Dar al-Fekr lel-taba’ah and al-nashar, Beirut, III [In Persian].
  • Ibn Khaldun, Abd al-Rahman ibn Muhammad (n.d), Introduction by Ibn Khaldun by Ali Abd al-Wahed, Cairo, Dar Nahdha [In Persian].
  • Ashuri, Dariush (1381), Definitions and Concept of Culture, Tehran, Agah Publications [In Persian].
  • Bahrani, Yusuf ibn Ahmad (1405 AH), Al-Hadaeiq Al-Nadrah, Islamic Publications, Qom, second edition [In Persian].
  • Jafari, Mohammad Taqi (1418 AH), Sources of Jurisprudence, Tehran, Keramat Publishing House [In Persian].
  • Jamali, Mustafa (1401), "Engineering of Islamic Civilization from the perspective of the Wise Man of Civilization (Ayatollah Khamenei)", Researches on the Civilizational Discourse of the Islamic Revolution, second year, spring and summer [In Persian].
  • Javadi Amoli, Abdullah (1392), Istefta’aat, Asra Publishing House, Qom
    [In Persian].
  • Johari, Ismail ibn Hammad (1410 AH), Al-Sahaha-Taj-al-Loghah wa Sahah-Al-Arabiya, Dar al-Elm lelmollaein, Beirut, first [In Persian].
  • Hakim, Seyyed Mohsen Tabatabai (1381), Mustamsek al-Orwa al-Wothgha, Dar al-Tafsir Institute, Qom [In Persian].
  • Hamza Ibn Ali Ibn Zahra Halabi (1417 AH), Ghaniya al-Nuzou, Imam Sadegh Foundation, Qom, first edition [In Persian].
  • Khamenei, Seyyed Ali (1415 A.H.), Ajwaba al-Istifta’aat, Dar al-Naba, first edition [In Persian].
  • Khomeini, Ruhollah (1385), Sahifah Imam, Tehran, Institute for Editing and Publishing the Works of Imam Khomeini (RA), IV [In Persian].
  • ------------ (1423 AH), Velayat Faqih, Tehran: Imam Khomeini Works Editing and Publishing Institute [In Persian].
  • Khansari, Seyyed Ahmad ibn Youssef, (1405 AH), Jame al-Madarek, 7 volumes, Ismailian, Qom, II [In Persian].
  • Khoei, Abu al-Qasim, (n.d), Misbah al-Faqaha (Al-Makaseb), 7 volumes, no place.
  • ------------ (1410 AH), Minhaj al-Salehin, published in Madina al-Elm, Qom, twenty-eighth [In Persian].
  • Soroush, Abdul Karim (1378), Expansion of Prophetic Experience, Tehran, Serat Cultural Institute [In Persian].
  • A’alam al-Hoda, Seyed Morteza (1415 AH), Al-Intisar, Al-Nashr al-Islami Foundation, Qom, first edition [In Persian].
  • The First Martyr, Muhammad ibn Makki Ameli (1419 A.H.), dhekra alShia fi Ahkam al-Sharia, Al-Bayt Institute, Qom, II [In Persian].
  • Sheikh Tusi, Muhammad ibn Hassan (1387 H.), Mabsut, Al-Maktab Al-Razawiyyah, Tehran [In Persian].
  • Tabatabai Haeri, Seyyed Ali ibn Muhammad (1418 AH), Riyad al-Masail, 16 volumes, Al-Bayt Institute, Qom, first [In Persian].
  • Tareehi, Fakhreddin (1416 AH), Majma Al Bahrain, Mortazavi bookstore, Tehran, II [In Persian].
  • Ameli, Seyyed Javad (1419), Miftah al-Karama fi Sharh al-Qawa'ed al-Allamah, Islamic Publications, Qom, second edition [In Persian].
  • Allameh Helli, Hasan ibn Yusuf (1420 AH), Tahrir al-Ahkam al-Shareia, Qom, Institute of Imam Sadiq (a.s.) [In Persian].
  • Omid Zanjani, Abbas Ali (1421 AH), political jurisprudence, 3 volumes, Tehran: Amir Kabir [In Persian].
  • Falah Tafti, Fatemeh (1401), "The foundations and rules of jurisprudence governing the rationality and convergence of Muslims in modern Islamic civilization", Basic Studies of Modern Islamic Civilization, Volume 5, Number 2, Autumn and Winter [In Persian].
  • The Constitution of the Islamic Republic of Iran [In Persian].
  • Islamic Penal Code (approved 1392) [In Persian].
  • Qurtubi, Muhammad ibn Ahmad (1405 AH), Al-Jamea al Ahkam Al-Qur'an, Al-Tarikh Al-Arabi Foundation, Beirut [In Persian].
  • Karshenas, Ali and others, "Criticism of Rahmani Islam as a Civilizational Jurisprudence Challenge with Emphasis on the Opinions of Imam Khomeini (R.A.) and the Supreme Leader (Madazla Al-Ali)", Fundamental Studies of Modern Islamic Civilization, Volume 5, Number 2, Autumn and Winter 1401 [In Persian].
  • Karshenas, Ali (2019), "The role of the foundations of Islamic civilizing jurisprudence in creating the unity of the Ummah based on the intellectual system of the Supreme Leader (Madazlah al-Aali)", Science and Civilization in Islam, first year, number 4, summer [In Persian].
  • Mujtahed Shabestari, Mohammad (1377), New Way, first year, number 19 [In Persian].
  • Mohagheq Esfahani (Indian), Muhammad ibn Hassan, (1416 AH), Kashf al-Letham, Publications Office, Qom, first [In Persian].
  • Mostafavi, Hassan (1385), Al-Tahqiq fi Kalamat al-Qur'an al-Karim, Tehran, Allameh Mustafavi's Works Publishing Center [In Persian].
  • Motahari, Morteza (1381), Introduction to Islamic Sciences (Volume 1), Sadra Publications, Tehran, 8th [In Persian].
  • ------------ (1380), Fifteen Sayings, Qom, Sadra, first [In Persian].
  • ------------ (1372), an introduction to Islamic worldview, collection of works, Tehran, Sadra Publications [In Persian]
  • Makarem Shirazi, Nasser (2006), Life in the Light of Ethics, Young Generation, Qom [In Persian].
  • ------------ (1427 A.H.), Encyclopaedia of Jurisprudence, Qom, Imam Ali (a.s.) School Publications [In Persian].
  • Najafi, Muhammad Hassan (1404 AH), Jawaher al Kalam fi sharh al sharayei al Islam, Dar Ihiya Al-Turath al-Arabi, Beirut, 7th [In Persian].
  • Nasr, Seyyed Hossein (2012), Young Muslims and the New World, Tehran, new design [In Persian].
  • Vaseti, Abdul Hamid (2019), "Civilization Ijtihad; The logic of understanding religion in the civilization-building scale (what, possibility and how)", Basic research of humanities, sixth year, number 2, summer [In Persian].
  • Velayati, Ali Akbar (1382), Dynamics of Islamic and Iranian Culture and Civilization, Tehran, Research Documentation and Services Center [In Persian].

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار