آینده‌نگاری راهبردی نهاد علم جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر رویکرد سناریونگاری با تأکید بر دلالت‌های تمدنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد مدیریت دولتی گرایش خط‌مشی گذاری عمومی، دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 دکتری جامعه‌شناسی فرهنگی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران

چکیده

عرصه‌ی علم و فناوری و دانشگاه‌ها به‌عنوان پیشران اصلی قدرت آفرین در مجموعه عناصر پیشرفت جمهوری اسلامی ایران نقش حائز اهمیتی را دارا می‌باشند. بر همین اساس هدف از این پژوهش شناسایی آینده نهاد علم در جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر دلالت‌های تمدنی بوده که بر شناسایی پیشران‌های نهاد علم، عدم قطعیت‌ها و ترسیم سناریوها استوار می‌باشد. سوال این پژوهش بدین‌صورت قابل‌طرح است که سناریوهای آینده نهاد علم جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر دلالت‌های تمدنی چیست؟ روش پژوهش مبتنی بر روش سناریونگاری  (GBN) می‌باشد. در بخش یافته‌ها، پیشران‌های کلیدی شناسایی گردیده و دو عدم قطعیت اصلی «تمرکز بر آموزش و پژوهش در مقابل کنشگری فعال در نظام  نوآوری و حکمرانی» و «تمرکز بر عرصه ملی در مقابل بین‌المللی شدن و مرجعیت جهانی» شناسایی گردیده و درنهایت 4 سناریوی «نقش‌آفرینی متمرکز بر آموزش و پژوهش در سطح ملی»، «نقش‌آفرینی متمرکز بر آموزش و پژوهش در سطح بین‌المللی»، «کنشگری فعال در زیست‌بوم نوآوری و حکمرانی ملی» و «کنشگری فعال در زیست‌بوم نوآوری و حکمرانی جهانی» شناسایی گردیده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Strategic foresight of the science institution of the Islamic Republic of Iran based on the scenario approach with emphasis on the Civilization implications

نویسندگان [English]

  • Heidar Najafi Rastaghi 1
  • Hamid Dehghanian 2
1 Ms in Public Policy, Faculty of Management University of Tehran, Tehran. Iran
2 Ph.D in Cultural Sociology, Research Institute of Hawzeh and University, qom, Iran.
چکیده [English]

The field of science and technology and universities have an important role as the main drivers of power in the set of elements of progress of the Islamic Republic of Iran. Accordingly, the purpose of this study is to identify the future of the institution of science in the Islamic Republic of Iran with emphasis on the civilization implications, which is based on identifying the drivers of the institution of science, uncertainties and scenarios.  The question of this research can be posed as follows: What are the future scenarios of the science institution of the Islamic Republic of Iran with emphasis on the civilization implications? The research method is based on the scenario method (GBN). In the findings section, key drivers have been identified and the two main uncertainties »focus on education and research versus activity in the system of innovation and governance« and »focus on the national arena versus internationalization« have been identified. Finally, the following four scenarios have been identified: »Focus on education and research at the national level«, »Focus on education and research at the international level«, »Focus on activity in the Ecosystem of innovation and governance at the national level« and »Focus on activity in Ecosystem of Innovation and Global Governance».
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Forecasting
  • Scenario planning
  • Futurism
  • Policy Making
  • Science Institute

مراجع

  • قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
  • سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404
  • الگوی پایه پیشرفت جمهوری اسلامی ایران
  • نقشه جامع علمی کشور
  • سند دانشگاه اسلامی
  • سیاست‌های کلی نظام در حوزه علم و فناوری
  • برنامه ششم توسعه
  • سیاست‌های کلی نظام در بخش صنعت
  • سیاست‌های کلی نظام در اشتغال (ابلاغی- 1390/04/28)
  • اصغری سعید، اکبرپور شیرازی محسن (1397)، ارائه سناریوهای آینده آموزش عالی کشور با استفاده از روش نقشه شناختی فازی، فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، ۲۴ (۱) ،۱-۲۶.
  • پایا، علی، بهرامی، محسن، شرکا، حمیدرضا، طباطبائی، سیدمحمد (1390)، ارزیابی آینده‌پژوهانه تأثیرات علوم و فناوری‌های همگرا بر حوزه‌های اخلاق، اجتماع و سیاست در ایران تا 1404، رهیافت، 21(49).
  • جمشیدی رسول، یادبروقی محسن، رضائی جواد (1397)، تغییرات آتی آموزش عالی و دور نمای دانشگاه‌های آینده، دوماهنامه علمی- پژوهشی راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، ۱۳۹۷، ۱۱ (۲)،۲۵-۲۵.
  • حسنوی، رضا، نظامی پور، قدیر، بوشهری، علیرضا، آذر، عادل، قربانی، سعید (1392)، طراحی مدل تأثیر آینده‌نگاری بر سیاست‌گذاری علم، فناوری و نوآوری در سطح ملی با استفاده از روش مدل‌یابی معادلات ساختاری، سیاست علم و فناوری، 6(1)، 21-34.
  • خرمشاد، محمدباقر، آدمی، علی (1388)، انقلاب اسلامی، انقلاب تمدن‌ساز؛ دانشگاه ایرانی، دانشگاه تمدن‌ساز، فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، 2(2)، 161-188.
  • خواجه سروی، غلامرضا، فتحی، محمدجواد، اسفندیاری، محمد (1393)، مؤلفه‌های اصلی تمدن سازی انقلاب اسلامی (با تأکید بر نقش عقلانیت، معنویت و علم‌گرایی)، فصلنامه علمی پژوهش‌های انقلاب اسلامی، 3(11)، 1-34.
  • خوش‌سیما، غلامرضا، شاه‌حسینی، محمدعلی (1390)، نگاه به آینده و تدوین چشم‌انداز دانشگاه‌ها: مطالعه‌ی موردی در دانشگاه ولی‌عصر(عج) رفسنجان، مدیریت بازرگانی، 3(3)، 113-130.
  • دارا، جلیل، قربانی، سعید (1398)، بازشناسی نقش مؤلفه‌های فرهنگی حکومت اسلامی در شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی از دیدگاه آیت‌الله خامنه‌ای، پژوهشنامه انقلاب اسلامی (31)9.
  • سرخیل، بهنام (1399)، چینش نخبگانی، جوانان و چالش‌های پیش روی تمدن نوین اسلامی؛ تأکید بر نخبگان دانشگاهی، فصلنامه مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی، 3(2)، 161-186.
  • شاه طالبی، بدری، شاه طالبی، بدری، یارمحمدیان، محمدحسین (1397)، شناسایی مؤلفه‌های شایستگی مدیران در دانشگاه آینده به‌منظور ارائه یک مدل مناسب برای دانشگاه‌های آزاد اسلامی ایران، نوآوری‌های مدیریت آموزشی، 13(3)، 74-59.
  • صادقی فسایی، سهیلا، عرفان‌منش، ایمان (1394)، مبانی روش‌شناختی پژوهش اسنادی در علوم اجتماعی؛ موردمطالعه: تأثیرات مدرن‌شدن بر خانواده ایرانی، فصلنامه علمی پژوهشی راهبرد فرهنگ، 8(29)، 61-91.
  • طالبی، اکرم، نعمتی، محمدعلی (1396)، آینده‌نگاری مشارکتی؛ راهبردی اثربخش در سیاستگذاری های نهاد دانشگاه، سیاست‌نامه علم و فناوری، 07(4)، 17-24.
  • طباطبائیان، حبیب‌الله، بی‌رنگ، علی مرتضی، خرازی، علی‌نقی، ناظمی، امیر (1398)، آینده‌نگاری علوم و فناوری‌های شناختی ایران با رویکرد سناریونگاری، فصلنامه نوآوری و ارزش‌آفرینی، 14(7)، 35-56.
  • عبدی حمید، میرشاه جعفری ابراهیم، نیلی محمدرضا، رجایی پور سعید(1396)، تبیین افق ۱۴۰۴ آموزش عالی ایران با استفاده از روش سناریونویسی، آموزش عالی ایران، ۹ (۴)، ۱-۲۷.
  • فدایی، صمد، نیاز اذری، کیومرث، تقوایی یزدی، مریم (1396)، ارائه مدلی برای ایجاد دانشگاه کارآفرین مبتنی بر تکنیک‌های آینده‌نگاری و تولید علم در نظام آموزشی، دوماهنامه علمی - پژوهشی رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، 8(32)، 1-18.
  • فراستخواه، مقصود (1392)، چارچوبی مفهومی برای برنامه‌ریزی مبتنی بر آینده‌اندیشی در دانشگاه، فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، ۱۹ (۳)،۱-۲۱.
  • کریمی فرد، حسن، حبیبی، مسعود (1389)، بررسی سطوح مختلف انجام فعالیت آینده‌نگاری علم و فناوری (ملی، منطقه‌ای و شرکتی)، فصلنامه توسعه تکنولوژی صنعتی، 8(15)، 43-50.
  • کلانتری، اسماعیل، منتظر، غلامعلی، قاضی نوری، سید سپهر (1398)، تدوین سناریوهای گذار به وضعیت بهبودیافتۀ ساختار سیاست‌گذاری علم و فنّاوری در ایران، فصلنامه علمی پژوهش‌های مدیریت راهبردی، 25(74)، 75-102.
  • کوثری، سحر، سادات رحمتی، فاطمه‌ (1398)، مطالعات آینده و نقش آن در سیاست‌گذاری علم، فناوری و نوآوری، سیاست علم و فناوری، 12(2)، 103-118.
  • محمدی، سعید، اسفندیاری، رجب (1399)، مرور نظام‌مند و فراتحلیل کیفی پژوهش‌های آینده‌نگاری در حوزه علم، فناوری و نوآوری، آینده‌پژوهی انقلاب اسلامی، 1(1)، 129-166.
  • منصورکیائی، ربابه، باب‌الحوایجی، فهیمه، نوشین فرد، فاطمه، سهیلی، فرامرز (1398)، مطالعه وضعیت آینده اشاعه تولیدات علمی پژوهشگران علم اطلاعات و دانش‌شناسی در شبکه‌های اجتماعی از دیدگاه متخصصان ایرانی، کتابداری و اطلاع‌رسانی، 22(3)، 136-163.
  • مهدی، رضا (1392)، آینده‌پژوهی در آموزش عالی: شرایط و ویژگی‌های دانشگاه‌های سرآمد در آینده، رهیافت، 23(55).
  • مهدی، رضا (1394)، آینده‌شناسی آموزش عالی: راهبردها و پیامدهای سازگاری دانشگاه با محیط و جامعه، فصلنامه علمی - پژوهشی فرایند مدیریت و توسعه، ۲۸ (۱)،۳۱-۵۴.
  • نامداریان، لیلا، حسن‌زاده، علیرضا، مجید پور، مهدی (1393)، ارزیابی تأثیر آینده‌نگاری برسیاستگذاری علم، فناوری و نوآوری، مدیریت نوآوری، 3(2)، 703-102.
  • نامداریان، لیلا، حسن‌زاده، علیرضا، الهی، شعبان، مجید پور، مهدی (1392)، چارچوبی برای همراستایی آینده‌نگاری انطباقی با سیاست‌گذاری مبتنی بر شواهد علم، فناوری و نوآوری، مدیریت نوآوری، 2(1)، 21-50.
  • نامداریان، لیلا (1399)، واکاوی روش‌های ارزیابی مطالعات ملی آینده‌نگاری علم و فنّاوری، فصلنامه علمی پژوهشی راهبرد فرهنگ، 13(49)، 37-76.
  • نیاز آذری، مرضیه (1394)، تعیین مؤلفه‌های آینده‌پژوهی جهت طراحی مدل در آموزش عالی، آینده‌پژوهی مدیریت، 23(شماره 4 (پیاپی 97))، 55-64.
  • نجفی، موسی (1399)، نظریه «تمدن نوین اسلامی» از رویکرد فلسفی- نظری تا رویکرد تاریخی- نظری، فصلنامه مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی، 3(2)، 1-40.
  • واعظی، سید کمال، قمیان، محمدمهدی، وقفی، سید حسام (1396)، آینده‌پژوهی در علوم انسانی با رویکرد مدیریت دانش؛ ملاحظات، دستاوردها و اثرات، فصلنامه علمی مدیریت سازمان‌های دولتی، 5(شماره 3 (پیاپی 19))، 31-46.
  • همتیان مهدی زاده، جمال، زارع، ساسان، عرب بافرانی، محمدرضا، قاسمی امام‌زاده، رضا (1399)، سناریونگاری آینده دانشگاه مطلوب در افق 1404، آینده‌پژوهی انقلاب اسلامی، 1(2)، 35-69.
  • یعقوبی، نور محمد، دهقانی، مسعود، امیدوار، ملیحه (1396)، آینده‌نگاری دانشگاه کارآفرین با استفاده از روش تلفیقی سناریو پردازی و تحلیل اثرات متقاطع در افق 1404 هجری شمسی، مدیریت بهره‌وری، 11(4(43) زمستان)، 45-74.
  • Constitution of the Islamic Republic of Iran
  • Vision document of the Islamic Republic of Iran on the horizon of 1404
  • The model of progress of the Islamic Republic of Iran
  • Comprehensive scientific map of the country
  • Islamic University document
  • National policies in the field of science and technology
  • Sixth Development Plan
  • National policies in the industrial sector
  • National employment policies
  • Asghari S, Akbarpour Shirazi M. Presenting Iran's future higher education scenarios using fuzzy cognitive maps. IRPHE. 2018; 24 (1) :1-26.
  • dara, J., ghorbani, S. (2019). Investigating and analyzing cultural activities for the formation of Islamic civilization from the point of view of the Supreme Leader. , 9(31), 209-236. doi: 10.22084/rjir.2019.19398.2803
  • Fadayi, S., Niazazari, K., Taghvayi yazdi, M. (2018). Presentation a model for creating an entrepreneurial University based on Futures study techniques and scince prodction in the educational system. Journal of New Approaches in Educational Administration, 8(32), 1-18.
  • Hemmatiyan mahdizadeh, J., Zar’e, S., Arab Baferani, M., Ghasemi Imamzadeh, R. (2020). Scenario Writing for Desirable Future Universities in the Perspective of 1404. Futures Studies Of The Islamic Revolution, 1(2), 35-69.
  • Hosnavi, R., Nezami Poor, G., Boushehri, A., Azar, A., Ghorbani, S. (2013). Investigating the Impact of Foresight on STI Policymaking at the National Level: A Structural Equation Modeling Approach. Journal of Science and Technology Policy, 6(1), 21-34.
  • Jamshidi R, Yadboroughi M, Rezaiee S J. Future Changes in Higher Education and the Vision of Future Universities. Educ Strategy Med Sci. 2018; 11 (2) :25-25.
  • kalantari, E., montazer, G., Ghazinoory, S. (2019). Developing Transition Scenarios to the Improved Situation of Science and Technology Policy Structure in Iran. Strategic Management Researches, 25(74), 75-102.
  • Kousari, S., Sadat Rahmati, F. (2019). Future-Oriented Researches and Its Roles in STI Policy Making. Journal of Science and Technology Policy, 12(2), 103-118.
  • Khorramshad, M., Adami, A. (2009). Islamic Revolution: a Civilization-building Revolution; Iranian University:. Journal of Iranian Cultural Research, 2(2), 161-188. 
  • khajehsarvi, G., fathi, M., Esfandiari, A. (2014). New Approach to the factors influencing of civilization making of Iranian Islamic Revolution (With an emphasis on thought of the Supreme Leader). Islamic Revolution Research, 3(11), 1-34.
  • Mahdi, R. (2013). Future Studies in Higher Education: The Conditions and Features of Excelling Universities in the Future. Rahyaft, 23(55).
  • Mansourkiaie, R., Babalhavaegi, F., Nooshinfard, F., Soheili, F. (2019). Study of the Future of the Dissemination of Scientific Productions of Knowledge and Information Science in Social Networks from the Iranian Experts’ Viewpoint. Library and Information Sciences, 22(3), 136-163.
  • Mansourkiaie, R., Babalhavaegi, F., Nooshinfard, F., Soheili, F. (2019). Study of the Future of the Dissemination of Scientific Productions of Knowledge and Information Science in Social Networks from the Iranian Experts’ Viewpoint. Library and Information Sciences, 22(3), 136-163. doi: 10.30481/lis.2019.156392.1462.
  • mahdi R. Futurology in Higher Education: Strategies and Consequences of the Compatible University with Environment and Society. JMDP. 2015; 28 (1) :31-54.
  • Namdarian, L. (2020). A Study of Methods for Evaluation of Science and Technology Foresight National Studies. , 13(49), 37-76. 
  • Najafi, M. (2020). Theory of Modern Islamic Civilization from Philosophical-Theoretical Approach to Historical-Theoretical Approach. Scientific Journal of New Islamic Civilization Fundamental Studies, 3(2), 1-40. 
  • Namdarian, L., Hassanzadeh, A., Majidpour, M. (2014). Evaluating the Impacts of Foresight on Science, Technology and Innovation (STI) Policy-Making. Innovation Management Journal, 3(2), 703-102.
  • Namdarian, L., Hasanzadeh, A., Elahi, S., Majidpour, M. (2013). Developing a Framework for Aligning Adaptive Foresight with Science, Technology and Innovation Evidence-Based Policy-Making. Innovation Management Journal, 2(1), 21-50.
  • Niaz Azari, M. (2015). Future studies to determine the components of the model in higher education. Future study Management, 23, Vol.04, Serial 97, pp. 55-64.
  • Paya, A., Bahrami, M., Shoraka, H., Tabatabaei, S. (2011). Future Evaluation of the Impact of Convergent Science and Technology on Ethics, Society, and Politics in Iran until 1404. Rahyaft, 21(49).
  • sarkheil, B. (2020). Elite arrangement, youth and challenges facing the new Islamic civilization; Emphasis on academic elites. Scientific Journal of New Islamic Civilization Fundamental Studies, 3(2), 161-186.
  • Sadeqi Fasai, S., Erfanmanesh, I. (2015). Methodological Principles of Documentary Research in Social Sciences; Case of Study: Impacts of Modernization on Iranian Family. , 8(29), 61-91.
  • Salehi, G., Ghanei Rad, M. (2015). A Systematic Review and a Meta-Analysis of Iranian Researches in the Field of Social Studies of Science and Technology. Journal of Iranian Social Studies, 9(2), 29-63.
  • Sadeqi Fasai, S., Erfanmanesh, I. (2015). Methodological Principles of Documentary Research in Social Sciences; Case of Study: Impacts of Modernization on Iranian Family. , 8(29), 61-91.
  • Shahtalebi, B., shahtalebi, B., yarmohamadiyan, M. (2018). Identifying the Managerial Competencies in Future Universities in order to provide an Appropriate Model for Islamic Azad Universities of Iran. The Journal of Modern Thoughts in Education, 13(3), 74-59.
  • Talebi, A., Nemati, M. (2018). Collaborative Foresight: An Effective Governance of University Policy Making. Science and Technology Policy Letters, 07(4), 17-24.
  • Vaezi,kamal. Ghomian,mohammadmahdi. Vaghfi, hesam. (2017). Futures Study in Humanities with Knowledge Management Approach; Considerations, Achievements and Effects. Quarterly Journal of Public Organizations Management, 5(3), 31-46.
  • Yaghoubi, N., dehghani, M., Omidvar, M. (2018). Foresight of Entrepreneurial University using The integrated method of processing scenarios and cross-impact analysis 1404. The Journal of Productivity Management, 11(4(43)), 45-74.
  •  
فصلنامه مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی
دوره 5، شماره 1 - شماره پیاپی 9
فروردین 1401
صفحه 123-160

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار