تحلیل تطبیقی میان عقلانیت و خلاقیت تمدّنی در دو پارادیم مدرن و اسلامی (مبتنی بر حکمت متعالیه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه پیام نور، تهران، جمهوری اسلامی ایران.

2 کارشناس ارشد، مطالعات فرهنگی، دانشگاه پیام نور، دامغان، جمهوری اسلامی ایران

چکیده

عقلانیت، توان و استعدادی انسانی است در خدمت کشف و به‌کارگیری قواعد و قوانین در جهان اجتماعی و پیامد و نتیجه‌ی آن تثبیت و پایداری زندگی اجتماعی است و خلاقیت نیز استعداد و توانمندی انسانی است برای تغییر و تحول در جهان اجتماعی. تلقی از فرهنگ و نظریه‌ی فرهنگی، تعیین‌کننده‌ی معنا و نظریه‌ی تمدنی خواهد بود؛ و هم در نظریه‌های فرهنگی و هم تعاریف و نظریه‌ها درباره‌ی تمدن، دوگان خلاقیت ــ عقلانیت برجسته و مهم بوده است. در پارادایم‌های مدرن تفاسیر مختلفی از این دوگان طرح شده است. تحلیل این نظریه‌ها و مهم‌تر از آن، صورت‌بندی مفهومی و تحلیلی از این دوگان مبتنی بر اندیشه‌های پارادایمی و بنیادین در حکمت متعالیه، مسیر و چهارچوب مفهومی نوینی را برای نظریه‌پردازی در حوزه‌ی تمدن نوین اسلامی خواهد گشود. در این مقاله، با طرح چکیده‌ی دیدگاه‌های حکمت متعالیه درباره‌ی هستی جامعه و نسبت فرد با جامعه، ساحات اندیشه‌ی اجتماعی متعالیه، هستی فرهنگ و تمدن، پیدایی و تداوم فرهنگ و تمدن و اصالت رفتار یا کنش انسانی، نهایتاً برآیند نظریه‌ای درباره‌ی دوگان خلاقیت و عقلانیت با رهیافت حکمت متعالیه طرح شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparative analysis between rationality and civilizational creativity in both modern and Islamic paradigms (based on transcendent wisdom)

نویسندگان [English]

  • shahram basity 1
  • Saeed ashiri 2
1 Assistant Professor, Faculty Member, Department of Social Sciences, Payame Noor University, Tehran, Islamic Republic of Iran
2 Master, Cultural Studies, Payame Noor University, Damghan, Iran
چکیده [English]

Rationality is a human ability and talent at the disposal of discovering and applying rules and regulations in the social world. The result is the stabilization of social life. Creativity is also a human talent and ability to change the social world. The notion of culture and cultural theory will determine the meaning and theory of civilization. In both cultural theories and definitions and theories about civilization, the duality of creativity-rationality has been prominent and important. In modern paradigms, different interpretations of these two designs have been proposed. The analysis of these theories, and more importantly, the conceptual and analytical formulation of this duality based on paradigmatic and fundamental ideas in transcendent wisdom, will open a new conceptual path and framework for theorizing in the field of modern Islamic civilization. In this paper, by summarizing the views of transcendent wisdom about the existence of society and the relationship of the individual with society, the areas of transcendent social thought, the existence of culture and civilization, the social world, the emergence and continuity of culture and civilization, the originality of human behavior or action, and the result of a theory about the duality of creativity and rationality have been proposed with the transcendent wisdom approach.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Creativity
  • Rationality
  • Modern Islamic Civilization
  • Theorizing
  • Transcendent Wisdom
  • Mulla Sadra
استنفورد، مایکل(1382)، درآمدی بر فلسفه‌ی تاریخ، ترجمه احمد گل محمدی، تهران: نی.
ایمان، محمدتقی و کلاته ساداتی، احمد(1392)، روش‌شناسی علوم انسانی نزد اندیشمندان مسلمان. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ایمان، محمدتقی(1391)، فلسفه‌ی روش تحقیق در علوم انسانی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
بینش، عبدالحسین(1388)، آشنایی با تاریخ تمدن اسلامی، قم: زمزم هدایت.
پارسانیا، حمید(1391)، جهان‌های اجتماعی. قم: کتاب فردا.
پیروزمند، علیرضا و خورشیدی، محمد(1398)، مؤلفه‌های ساختاری تمدن‌سازی اسلامی (با رویکرد آینده‌پژوهی). مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی، 2 (1)، 329-358.
توین بی، آرنولد(1376)، خلاصه‌ی دوره‌ی دوازده جلدی بررسی تاریخ تمدن، ترجمه محمدحسین آریا، تهران: امیرکبیر.
جوادی آملی، عبدالله(1393)، تسنیم (تفسیر قرآن کریم). قم: نشر اسراء.
جهان‌بین، فرزاد(1398)، درس‌گفتار تمدن نوین اسلامی (اولین دوره‌ی تربیت مدرس تمدن نوین اسلامی). انتشارات آفتاب توسعه.
خانی، ابراهیم(1395)، جامعه‌شناسی متعالیه (هستی‌شناسی حیات‌های اجتماعی بر مبنای فلسفه و عرفان اسلامی)، جلد 1. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام).
خسروپناه، عبدالحسین، پناهی آزاد، حسن(1388). نظام معرفت‌شناسی صدرایی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌ی اسلامی.
دکارت، رنه(1361)، تأملات در فلسفه‌ی اولی. ترجمه‌ی دکتر احمد احمدی. تهران: نشر مرکز دانشگاهی.
دورانت، ویل(1365)، مشرق‌زمین گاهواره تمدن، ‌ترجمه احمد آرام، ع. پاشایی، امیرحسین آریان‌پور، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
رجبی، احمد(1391)، تحویل هستی به آگاهی، مفهوم حقیقت در ایدئالیسم پس از کانت. سوره‌ی اندیشه، شهریور و مهر 1391، شماره‌ی 62 و 63، صص 182 – 185.
ریتزر، جورج(1391)، نظریه‌ی جامعه‌شناسی در دوران معاصر. ترجمه‌ی محسن ثلاثی. تهران: انتشارات علمی.
سیدمن، استیون(2004م). کشاکش آرا در جامعه‌شناسی. ترجمه‌ی هادی جلیلی. تهران: نشر نی، چاپ دهم (1398).
صدرالدین شیرازی (ملاصدرا)(1354)، المبدأ و المعاد، تهران: چاپ جلال‌الدین آشتیانی.
صدرالدین شیرازی (ملاصدرا)(1362). رسائل فلسفی، قم: چاپ جلال‌الدین آشتیانی.
صدرالدین شیرازی (ملاصدرا)(1367)، شرح اصول الکافی (جلد ۲). تصحیحِ محمد خواجوی. تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه).
صدرالدین شیرازی (ملاصدرا)(1386)، الشواهد الربوبیة فی المنهاج السلوکیة، با حواشی حاج ملاهادی سبزواری، قم: چاپ جلال‌الدین آشتیانی.
صدرالدین شیرازی (ملاصدرا)(1981م). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، لبنان: بیروت.
طباطبائی، سید محمدحسین (1361)، المیزان فی تفسیرالقرآن، قم: جامعه‌ی مدرسین حوزه‌ی علمیه‌ی قم.
طریحی، فخرالدین بن محمد(1079ق). مجمع البحرین. به تحقیق احمد حسینی اشکوری. تهران: مکتبة المرتضویة (1375).
غلامی، رضا(1395). درنگی در دو راهه‌ی اسلام و غرب در اندیشه پیشرفت. دومین همایش ملی تمدن نوین اسلامی (چیستی، چرایی و چگونگی). اسفندماه 1395.
گولد، جولیوس و ویلیام کولب(1376). فرهنگ علوم اجتماعی، تهران: مازیار.
گیدنز، آنتونی(1384). مسائل محوری در نظریه‌ی اجتماعی. ترجمه‌ی محمد رضایی. تهران: انتشارات سعاد.
لبخندق، محسن(1397)، حدوث جسمانی جوامع و بقای فرهنگی آنها. قبسات، شماره‌ی 87، بهار 1397، صص 243 – 272.
لوکاس، هنری(1366)، تاریخ تمدن، ‌ترجمه عبدالحسین آذرنگ، تهران: کیهان.
مطهری، مرتضی(1391)، فلسفه‌ی تاریخ (مجموعه‌ی آثار، جلد 4). تهران: انتشارات صدرا.
معماری، زهره و طالب‌زاده، حمید (1394)، رفلکشن و سیر تطور مفهومی آن در تفکر فیشته. نشریه‌ی فلسفه، سال 43، شماره‌ی 1، بهار و تابستان 1394، صص 97 – 115.
مولایی، یوسف(1384)، حاکمیت و حقوق بین‌الملل. تهران: علم.
مهاجرنیا، محسن(1387)، روش تفکر سیاسی در حکمت متعالیه. در: روش‌شناسی دانش سیاسی در تمدن اسلامی (به کوشش: داود فیرحی). قم: بوستان کتاب، چاپ دوم.
ولایتی، علی‌اکبر(1382)، پویایی فرهنگ و تمدن اسلام و ایران، تهران: وزارت امور خارجه.
های، کالین(1378)، ساختار و کارگزار. در: روش و نظریه‌ی علوم سیاسی. دیوید مارش و جری استوکر. ترجمه‌ی امیرمحمد حاجی یوسفی. تهران: انتشارات پژوهشکده‌ی مطالعات راهبردی.
Taylor, M. A., & Callahan, J. L. (2005). Bringing Creativity into Being: Underlying Assumptions That Influence Methods of Studying Organizational Creativity. Advances in Developing Human Resources, 7(2), 247-270